Thật may mắn, chúng tôi được đón tiếp bác Mai Văn Hiệp và Mai Văn Tâm là những người thân trong nội tộc đồng chí Mai Văn Ty lên Yên Bái tìm kiếm thông tin sau hơn 70 năm thất lạc. Thông qua tài liệu nghiên cứu Lịch sử Đảng bộ tỉnh và cung cấp của gia đình, tiểu sử và sự nghiệp của đồng chí Bí thư Chi bộ đầu tiên đã dần được sáng tỏ.

Đồng chí Mai Văn Ty (còn có tên gọi khác là Công), sinh năm 1914, nguyên quán tại làng Vàng, xã An Thư, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam, nay là thôn Hoàng, xã Trịnh Xá, thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. Năm 1938, đồng chí Mai Văn Ty thoát ly gia đình làm công nhân sắp chữ của Nhà máy in IDEO - Hà Nội. Tại đây, đồng chí Mai Văn Ty tham gia Hội ái hữu ngành in. Năm 1942, đồng chí thôi việc, xuống Hải Phòng học nghề hàn rồi xin vào Nhà máy Xe lửa Gia Lâm làm công nhân. Là một thợ hàn giỏi, năm 1944, chủ nhà máy điều đồng chí Mai Văn Ty lên Đề-pô xe lửa Yên Bái làm việc.

Ngay sau khi đến Yên Bái, đồng chí Mai Văn Ty đã tích cực tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Mặt trận Việt Minh trong công nhân; tập hợp các hội viên ái hữu trước đây vào tổ chức Công nhân cứu quốc. Tháng 6 năm 1944, đồng chí đã lãnh đạo công nhân Đề-pô Yên Bái đấu tranh đòi tăng lương, giảm giờ làm… Cuộc đấu tranh thắng lợi có ảnh hưởng khá mạnh đến các tầng lớp nhân dân thị xã và các địa phương trong vùng, góp phần nâng cao giác ngộ, động viên tinh thần dấn thân theo con đường cách mạng.

Để phát triển hơn nữa phong trào cách mạng ở Yên Bái và Bắc Phú Thọ trong điều kiện tình thế cách mạng đã xuất hiện, đầu tháng 5 năm 1945, Xứ ủy Bắc Kỳ cử đồng chí Ngô Minh Loan lên phụ trách, xây dựng căn cứ cách mạng Vần - Hiền Lương. Chủ trương của Đảng về công tác phát triển Đảng ở Yên Bái làm nhân lõi lãnh đạo phong trào cách mạng ở địa phương lúc này là vô cùng cần thiết.

Thực hiện chủ trương của Đảng, đồng chí Nguyễn Hữu Minh (Minh Đăng) - đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương đã bồi dưỡng, kết nạp quần chúng trung kiên Mai Văn Ty vào Đảng Cộng sản Đông Dương.

Đứng trước tình hình thời cơ cách mạng đang có nhiều thuận lợi, cần có ngay hạt nhân lãnh đạo để định hướng cho phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân, nhất là ở thị xã tỉnh lỵ, ngày 7 tháng 5 năm 1945, đồng chí Ngô Minh Loan quyết định thành lập Chi bộ Đảng ở thị xã Yên Bái, lấy tên là Chi bộ Đề-pô, gồm 3 đảng viên là Nguyễn Hữu Minh, Mai Văn Ty, Nguyễn Văn Chí (Chí Dũng). Đồng chí Mai Văn Ty được chỉ định làm Bí thư Chi bộ.

Các đảng viên của Chi bộ tích cực hoạt động, củng cố tổ chức, đẩy mạnh phong trào đấu tranh của công nhân cứu quốc ở Đề-pô xe lửa Yên Bái; thanh niên cứu quốc, phụ nữ cứu quốc trong lòng thị xã; xây dựng được cơ sở trong trại bảo an binh, lấy được vũ khí chuyển vào Chiến khu cách mạng Vần - Hiền Lương và tổ chức giải thoát thành công cho các đồng chí lãnh đạo của Đảng đang điều trị ở Nhà thương thị xã Yên Bái, kịp thời bổ sung vào Ban lãnh đạo Chiến khu lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám ở Yên Bái…

Sự kiện Chi bộ cộng sản đầu tiên được thành lập tại thị xã Yên Bái (7/5/1945) có ý nghĩa chính trị sâu sắc, đánh dấu bước ngoặt của phong trào cách mạng tỉnh Yên Bái, đưa phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân lên một bước mới. Sự ra đời của Chi bộ Đảng là tiền đề quan trọng cho việc thành lập Ban cán sự liên tỉnh Phú – Yên, tiền thân của Đảng bộ tỉnh vào ngày 30/6/1945, kịp thời lãnh đạo cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Yên Bái thành công sớm, trọn vẹn, ít hao tổn xương máu.

Sau Cách mạng Tháng Tám thành công, đồng chí Mai Văn Ty được Ủy ban Cách mạng lâm thời tỉnh giao nhiệm vụ Ủy viên Cảnh sát tỉnh. Tháng 10/1945, Ban Cán sự Đảng Khu D cử đồng chí Mai Văn Ty lên xây dựng cơ sở Việt Minh tại Đề-pô xe lửa Phố Mới (Lào Cai). Trong một lần đến Phố Lu tìm đồng đội bị bọn phản động Quốc dân Đảng giam giữ, đồng chí đã bị bọn phản động Quốc dân Đảng theo dõi, bắt và thủ tiêu. Hiện chưa xác định được ngày mất cũng như hài cốt của đồng chí. Trước khi thoát ly lên Đề-pô xe lửa Yên Bái làm việc, đồng chí có vợ làm việc ở Nhà máy Rượu Đồng Xuân - Hà Nội và một con gái. Năm 2014, đồng chí Mai Văn Ty được Đảng, Nhà nước truy tặng tấm Bằng Tổ quốc ghi công.

Hiện nay, thành phố Yên Bái và thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai đều có con đường mang tên đồng chí Mai Văn Ty với niềm tự hào và ghi nhớ công lao của người Bí thư Chi bộ đầu tiên, người thợ - người chiến sỹ cộng sản kiên trung.

Nông Thụy Sỹ - Tổng Biên tập Báo Yên Bái