Trắng đêm theo dấu "hung thần”
Màn đêm đặc quánh bao phủ mặt hồ Thác Bà mênh mông. Chiếc xuồng máy của Đoàn kiểm tra liên ngành huyện Yên Bình rẽ sóng, lao đi trong cái lạnh se sắt của gió hồ. "Kia rồi! vó đèn đấy!" - anh Phạm Thành Đạt - Phó Trưởng Đoàn kiểm tra liên ngành, Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Yên Bình, giọng căng thẳng, chỉ tay về phía những quầng sáng phía xa.
Anh Đạt giải thích cơ chế hoạt động tàn khốc của hình thức đánh bắt này: "Ban đêm, họ dùng đèn cao áp dụ cá đến, rồi bất ngờ hạ vó, tóm gọn cả đàn. Cá lớn, cá bé, cá đang sinh sản đều không thoát”.
Khi ca nô áp sát, trước mắt tôi là một vó đèn loại nhỏ được làm từ lưới dày, căng ngang một vùng nước rộng lớn. Phía trên, hệ thống đèn chói lóa chiếu thẳng xuống mặt hồ, tạo thành một vùng sáng thu hút mọi sinh vật dưới nước. Hai người đàn ông đang nhanh tay thu vó. Mẻ cá đêm nay của họ có lẽ lên đến hàng chục kg, đủ loại cá trắm, mè, chép… Tất cả đều còn tươi rói, nhưng cũng đồng nghĩa với việc hàng trăm, hàng ngàn con cá khác đã không có cơ hội lớn lên, sinh sản.
Anh Hứa Văn Q., trú tại thôn 1, xã Phúc Ninh trước đây cũng đánh bắt cá bằng phương pháp truyền thống, nhưng sản lượng ngày càng giảm sút. "Thấy người ta dùng vó đèn bắt được nhiều cá, mình cũng làm theo. Biết là sai, nhưng…".
Câu nói bỏ lửng của anh Q. chất chứa bao nỗi niềm của những người dân nghèo khó, buộc phải mưu sinh bằng những cách thức tận diệt. Theo ghi nhận, chỉ trong 4 ngày cuối tháng 2/2025, Đoàn kiểm tra liên ngành huyện Yên Bình đã phá dỡ tại chỗ 44 khung vó đèn không rõ chủ sở hữu trên địa bàn các xã Phúc Ninh, Cảm Nhân, Mỹ Gia, Mông Sơn, Xuân Long, Thịnh Hưng, Hán Đà.
Tại Lục Yên, tính từ cuối năm 2024 đến đầu năm 2025, qua 5 lượt kiểm tra liên ngành đã có 22 cái vó đèn được người dân tự giác tháo dỡ sau vận động và 35 cái khác (chủ yếu không xác định được chủ) bị lực lượng chức năng trực tiếp phá dỡ. Như vậy, chỉ trong thời gian ngắn, ít nhất 101 khung vó đèn trái phép - những cái bẫy hủy diệt sự sống - đã bị xóa sổ hoặc tự tháo dỡ trên địa bàn hai huyện.
Kích điện - đòn "chí mạng” vào hệ sinh thái
Không chỉ vó đèn, kích điện cũng là một hiểm họa khôn lường đối với hệ sinh thái hồ Thác Bà. Phương pháp này sử dụng dòng điện cao áp làm tê liệt hoặc giết chết cá, khiến chúng nổi lên mặt nước và dễ dàng bị bắt. Tuy nhiên, kích điện không chỉ gây hại cho cá mà còn ảnh hưởng đến các loài thủy sinh khác, phá hủy môi trường sống tự nhiên của chúng.
Trong một buổi tuần tra khác, Đoàn kiểm tra liên ngành huyện Yên Bình đã phát hiện Ông Vũ Văn T., tổ 5, thị trấn Yên Bình đang điều khiển chiếc thuyền xi măng cũ kỹ, sử dụng bộ kích điện tự chế gồm 2 ắc quy, 1 kích điện, 1 cây vợt để khai thác thủy sản trái phép tại khu vực Km 1. Theo lời tường trình sau đó, ông T. cho biết, do "chưa có công việc ổn định" nên đã nảy sinh ý định phạm pháp. Toàn bộ tang vật đã bị tạm giữ để xử lý.
Ông Hoàng Hợp - Chủ tịch UBND thị trấn Yên Bình, xác nhận việc xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm: "Ngay sau khi nhận bàn giao từ đoàn kiểm tra của huyện, chúng tôi đã chỉ đạo công an thị trấn xử lý theo quy định. Thị trấn cũng có đoàn kiểm tra riêng, thường xuyên tuần tra và đã thu giữ nhiều bộ kích điện".
Tuy nhiên, theo ông Hợp, không phải lúc nào việc bắt giữ cũng thuận lợi. Nhiều đối tượng hoạt động tinh vi, sẵn sàng vứt bỏ tang vật xuống hồ để phi tang và tăng tốc bỏ chạy khi bị phát hiện.
Chiến dịch lan tỏa - quyết tâm từ nhiều phía
Trước tình trạng khai thác thủy sản trái phép diễn biến phức tạp, gây bức xúc trong nhân dân và đe dọa nghiêm trọng hệ sinh thái hồ Thác Bà, chính quyền các huyện có diện tích mặt nước hồ đã không thể ngồi yên. Hàng loạt văn bản chỉ đạo, kế hoạch hành động, quyết định thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành đã được ban hành, thể hiện sự quyết tâm chính trị mạnh mẽ. Một động thái cứng rắn là việc huyện Lục Yên yêu cầu các hộ dân phải chấm dứt ngay việc sử dụng các loại ngư cụ cấm như: chất nổ, kích điện, lưới vét, vó đèn và đặc biệt phải tự giác tháo dỡ các bè vó lưới mắt nhỏ kết hợp ánh sáng đèn.
Từ cuối năm 2024 đến nay, các huyện Yên Bình và Lục Yên đã triển khai quyết liệt các biện pháp ngăn chặn, xử lý vi phạm khai thác thủy sản trái phép trên hồ Thác Bà, góp phần bảo vệ nguồn lợi thủy sản và môi trường sinh thái.
Tại huyện Yên Bình, đoàn kiểm tra đã phát hiện và xử lý 3 trường hợp sử dụng kích điện, thu giữ 5 bình ắc quy, 3 kích điện và 3 vợt bắt cá. Đồng thời tháo dỡ và tiêu hủy 72 khung vó đèn tại các xã vùng hồ.
Đối với huyện Lục Yên, qua 5 lượt kiểm tra, đã có 22 vó đèn được người dân tự tháo dỡ và 35 vó đèn bị đoàn kiểm tra phá dỡ. Trong số 27 hộ được kiểm tra, không có hộ nào bị xử lý vi phạm hành chính do không xác định được chủ sở hữu của các vó đèn. Công việc phá dỡ những khung vó đèn kiên cố giữa mênh mông sóng nước vô cùng vất vả.
Anh Đinh Quang Tuấn, một thành viên Đoàn kiểm tra liên ngành huyện Yên Bình, mồ hôi nhễ nhại chia sẻ: "Phá đi thì tiếc của cho người dân, nhưng không phá thì nguồn lợi thủy sản sẽ cạn kiệt?" Sự vào cuộc đồng bộ, mạnh mẽ của chính quyền hai huyện trọng điểm quản lý mặt nước hồ Thác Bà đã tạo nên một chiến dịch quy mô, với hy vọng lập lại trật tự và cứu vãn nguồn lợi thủy sản đang ngày một suy kiệt.
Lực lượng chức năng Thị trấn Yên Bình kiểm kê các bộ dụng cụ kích điện thu giữ được trong quá trình kiểm tra.
Nỗi niềm ven hồ
Sự quyết liệt của chính quyền nhận được sự đồng tình của những người dân làm ăn chân chính. Ông Nguyễn Ngọc Ba, một ngư dân lâu năm ở huyện Yên Bình, bức xúc: "Những đối tượng dùng kích, dùng đèn nó vợt sạch từ cá lớn đến cá bé. Chúng tôi thả lưới cả đêm có khi chẳng đủ ăn. Phải dẹp hết bọn chúng đi, trả lại sự sống cho hồ Thác Bà". Hiểu được nỗi niềm đó và những khó khăn trong "cuộc chiến” dai dẳng, chính quyền cơ sở đang nỗ lực tìm kiếm các giải pháp hiệu quả hơn.
Chủ tịch UBND thị trấn Yên Bình Hoàng Hợp chia sẻ: "Bên cạnh việc tuần tra, xử lý, chúng tôi đang rà soát đối tượng, phối hợp với Công ty Việt Bus để tuyên truyền, vận động bà con không tham gia khai thác trái phép. Đồng thời, xúc tiến thành lập các tổ, nhóm tự quản bảo vệ nguồn lợi thủy sản tại cộng đồng, giao công an lập kế hoạch tuần tra thường xuyên hơn".
Tuy nhiên, thách thức vẫn chồng chất. Địa bàn rộng lớn, lực lượng chức năng thì mỏng, trong khi phương tiện tuần tra thiếu thốn (như đề xuất của Đoàn kiểm tra Yên Bình về việc cấp kinh phí mua tàu cho các xã). Khó khăn lớn nhất, theo ông Hoàng Hợp, là "các đối tượng thường hoạt động vào ban đêm, dùng thuyền máy tốc độ cao nên rất khó bắt giữ".
Ông Nguyễn Ngọc Sơn - Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Lục Yên chỉ ra một trở ngại khác: "Việc xác định chủ sở hữu các vó đèn vi phạm rất khó khăn. Phần lớn không có ai đứng ra nhận, có thể vì sợ bị xử phạt. Điều này khiến việc xử lý vi phạm hành chính gặp trở ngại, dù chúng tôi vẫn kiên quyết phá dỡ".
Từng giờ bảo vệ "viên ngọc xanh"
Chiến dịch tổng lực truy quét nạn khai thác thủy sản hủy diệt trên hồ Thác Bà đã tạo ra những chuyển biến bước đầu quan trọng, thể hiện sự vào cuộc mạnh mẽ và trách nhiệm của chính quyền các cấp tại hai huyện Yên Bình và Lục Yên. Hàng trăm ngư cụ cấm bị phá hủy, nhiều đối tượng bị phát hiện, xử lý là những kết quả đáng ghi nhận. Nhưng cuộc chiến này vẫn còn rất dài và gian nan. Việc duy trì áp lực kiểm tra, kiểm soát liên tục, xử lý nghiêm minh các vi phạm, kết hợp với công tác tuyên truyền, vận động thay đổi nhận thức của người dân là yêu cầu bắt buộc. Các đề xuất về tăng cường phương tiện, lực lượng, hoàn thiện cơ chế phối hợp cần được quan tâm giải quyết.
Bình minh đang lên trên mặt hồ Thác Bà, nhuộm hồng cả một khoảng trời nước mênh mông. Cuộc chiến trên sóng nước có thể tạm lắng sau những đêm dài tuần tra, nhưng cuộc chiến bảo vệ "viên ngọc xanh" của núi rừng Tây Bắc thì vẫn còn tiếp diễn từng ngày, từng giờ. Nó đòi hỏi sự kiên trì, quyết liệt của chính quyền, sự chung tay của cả cộng đồng và trên hết là sự thay đổi trong ý thức và hành động của mỗi người dân.
Hùng Cường
.jpg)
