Toàn tỉnh Yên Bái hiện có 11 xã được lựa chọn thí điểm xây dựng NTM. UBND tỉnh chỉ đạo xây dựng 2 mô hình điểm là xã Đại Phác huyện Văn Yên và xã Tân Đồng huyện Trấn Yên cùng 9 mô hình điểm tại các địa phương là: xã Tuy Lộc (thành phố Yên Bái), Báo Đáp (Trấn Yên), Vĩnh Kiên (Yên Bình), La Pán Tẩn (Mù Cang Chải), Nghĩa An (thị xã Nghĩa Lộ), Hát Lừu (Trạm Tấu), Yên Hưng (Văn Yên), Lâm Thượng (Lục Yên) và xã Thượng Bằng La (Văn Chấn)...

Là tỉnh miền núi, điều kiện kinh tế của Yên Bái còn nhiều khó khăn, kết cấu cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, đời sống của một bộ phận dân cư nông thôn còn thấp trong khi đó nguồn lực đầu tư để xây dựng NTM rất lớn, cộng với khả năng đối ứng của ngân sách địa phương và nguồn đóng góp rất hạn chế của nhân dân nên việc triển khai xây dựng NTM còn chưa đầy đủ dẫn đến việc chỉ đạo còn nhiều lúng túng.

 Đặc biệt, yêu cầu về nguồn lực đầu tư cho các xã là rất lớn, qua điều tra, khảo sát tại 11 xã thì bình quân 1 xã thực hiện hoàn thành 19 tiêu chí sẽ phải đầu tư khoảng 160 - 200 tỷ đồng...

Riêng đối với tiêu chí về môi trường, theo quy định, môi trường ở xã đạt tiêu chí NTM phải đáp ứng đủ 5 yêu cầu: tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch, nước hợp vệ sinh theo quy chuẩn quốc gia đạt 90%; các cơ sở sản xuất, kinh doanh đạt tiêu chuẩn về môi trường; không có các hoạt động suy giảm môi trường và có các hoạt động phát triển môi trường xanh, sạch, đẹp; nghĩa trang xây dựng theo quy hoạch; thu gom, xử lý chất thải, nước thải theo quy định.

Trong 5 yêu cầu trên, việc thực hiện mục tiêu tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch, nước hợp vệ sinh theo quy chuẩn quốc gia đạt 90% là khả thi nhất. Đến tháng 8 năm nay, toàn tỉnh đã có trên 90% số dân dùng nước hợp vệ sinh, trong đó gần 30% sử dụng nước sạch. Việc thực hiện 4 yêu cầu còn lại rất khó khăn, đặc biệt với các xã có hoạt động công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ khá phát triển. Đến nay, hầu hết 11/11 xã ở các huyện Yên Bình, Văn Yên, Trấn Yên, Văn Chấn, Nghĩa Lộ, Trạm Tấu, Mù Cang Chải... vẫn chưa có môi trường đạt chuẩn NTM. 

Ông Nguyễn Lâm Phóng - Phó chủ tịch UBND huyện Trấn Yên cho biết: “Ở các xã vẫn còn một số công ty, nhà máy chế biến nông lâm sản xả nước thải, khí thải gây ô nhiễm môi trường, nhiều nơi chưa có tổ thu gom rác thải, người dân phải tự chôn lấp. Trong thời gian tới, huyện sẽ tập trung chỉ đạo hoàn thành các bãi chôn lấp rác thải tập trung, thành lập tổ thu gom rác thải tại các cơ sở nhằm cải thiện tình trạng ô nhiễm môi trường".

Trên địa bàn huyện Văn Yên, một số cơ sở sản xuất chế biến nông lâm sản như giấy, tinh bột sắn... có mùi gây ô nhiễm, ảnh hưởng tới đời sống người dân địa phương. Theo quan sát của chúng tôi, một số cơ sở chế biến nông lâm sản đang thực hiện cam kết bảo vệ môi trường theo kiểu chống đối. Thậm chí có cho xây dựng hệ thống lọc, xử lý nước thải nhưng lại không đưa vào vận hành trong quá trình sản xuất, điển hình như Xí nghiệp sản xuất giấy Mậu Đông (thuộc Công ty cổ phần HaPaCo Yên Sơn).

Qua kiểm tra cơ sở này cho thấy bề ngoài tuy có hệ thống xử lý nước thải khá hiện đại nhưng bên trong lại không hoạt động. Bằng chứng là nước chứa trong các bể lắng, bể lọc, bể áp suất đều không có dấu hiệu lưu thông thường xuyên, nước đã lưu cữu từ rất lâu ngày, rong rêu phủ kín bề mặt... Chúng tôi cố gắng liên hệ với người có trách nhiệm của Xí nghiệp nhưng chỉ nhận được câu trả lời bâng quơ: "Đi vắng rồi"...

Đánh giá việc thực hiện cam kết về vệ sinh môi trường tại những cơ sở sản xuất chế biến nông - lâm sản trên địa bàn, bà Nguyễn Thị Nhung - Chuyên viên phụ trách công tác môi trường, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Văn Yên thẳng thắn: "Nhiều cơ sở sản xuất, chế biến nông - lâm sản vì lợi ích trước mắt mà quên đi tác hại đối với môi trường, với cộng đồng. Các cơ sở này dù thuộc quản lý của cấp tỉnh hay cấp huyện thì đều nằm trên địa bàn các xã, chúng tôi vẫn phải có trách nhiệm kiểm tra xử lý. Trong thời gian tới sẽ tiếp tục đốc thúc các doanh nghiệp thực hiện cam kết đảm bảo vệ sinh môi trường để quá trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện được thuận lợi".

Còn đối với vấn đề vệ sinh môi trường trong lĩnh vực nông nghiệp, đồng chí Trần Thế Hùng - Bí thư huyện ủy Văn Yên bày tỏ: "Hiện nay, huyện vẫn chưa có quy hoạch khu chăn nuôi tập trung. Do vậy, nhiều hộ dân chăn nuôi trong khu dân cư xả nước thải ra xung quanh, bốc mùi hôi thối. Do thực tế khó khăn về vốn, việc các hộ gia đình chăn nuôi theo phương pháp truyền thống, thủ công vẫn còn nhiều. Đây là vấn đề mấu chốt trong xử lý ô nhiễm môi trường ở khu dân cư và cần thời gian dài để hoàn thành tiêu chí này"...

Những hệ thống lọc và xử lý nước thải không hoạt động như thế này là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường.

Trở lại vấn đề về tiêu chí vệ sinh môi trường, xã có môi trường đạt chuẩn NTM phải không có hoạt động làm suy giảm môi trường.4 trong tổng số 5 tiêu chuẩn về môi trường ở đại đa số các xã làm điểm về xây dựng NTM đều chưa đạt.

Xã Vĩnh Kiên (Yên Bình), trừ tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch, hợp vệ sinh, còn lại các chỉ tiêu khác đành bỏ ngỏ. Xã có nhiều cơ sở chế biến nông sản, làm cơ khí, chế biến gỗ... có hoạt động xả nước thải, chất thải chưa qua xử lý vào môi trường. Nhiều hộ dân còn chăn nuôi trong khu dân cư, gây ô nhiễm. Các khu nghĩa trang vẫn xây dựng tự phát, chưa theo quy hoạch.

 Vào vụ thu hoạch lúa vẫn xảy ra tình trạng đốt rơm rạ làm không khí ngột ngạt... Xã Nghĩa An (Nghĩa Lộ) có trên 90% số hộ dân sử dụng nước sạch, hợp vệ sinh; có 9 tổ thu gom rác thải, đổ tại bãi rác tập trung có diện tích gần 0,5 ha.

Hàng năm, xã tích cực tham gia hưởng ứng các ngày về môi trường, vận động nhân dân trồng cây xanh, vệ sinh đường làng, ngõ xóm. Tuy nhiên, xã hiện vẫn chưa đạt chuẩn môi trường theo tiêu chí NTM vì gặp khó khăn do một số cơ sở sản xuất, kinh doanh, đặc biệt là hoạt động chế biến nông sản xả nước thải chưa đạt tiêu chuẩn vào môi trường.

Nghĩa trang nhân dân ở các thôn đã được quy hoạch nhưng chưa xây dựng theo quy hoạch. Hệ thống thoát nước thải ở khu dân cư xây dựng chưa đồng bộ. Ngoài ra, với lượng rác thải ngày càng nhiều, diện tích bãi rác tập trung của xã không lớn thì chỉ vài năm sử dụng bãi rác sẽ đầy ứ. Khi đó, việc xử lý rác lại gặp khó khăn...

Đồng chí Hoàng Xuân Nguyên - Phó Chủ tịch UBND tỉnh cho biết: "Phong trào xây dựng NTM được tiến hành với phương châm đảm bảo người dân thực sự là chủ thể của chương trình, phát huy tinh thần hợp tác của người dân, của cộng đồng dân cư tham gia từ đầu, từ khâu xây dựng quy hoạch, kế hoạch, tham gia đề án. Trong đó, tiêu chí vệ sinh môi trường được quan tâm chỉ đạo đặc biệt và yêu cầu các địa phương thực hiện nghiêm túc, quyết liệt, đảm bảo đúng quy định cũng như có sự bền vững cao. Tuy vậy, vấn đề vướng mắc của chúng ta là về kinh phí, làm gì, ở đâu cũng cần kinh phí, trong khi đời sống nhân dân còn thấp, điều kiện kinh tế còn rất khó khăn. Chúng ta không thể làm theo kiểu chộp giật, mà phải bình tĩnh, vượt qua khó khăn, tận dụng nguồn lực tại chỗ để làm chắc từng phần”.

Trong những năm gần đây, các cấp, các ngành và các cơ quan chức năng trong tỉnh đã có nhiều biện pháp để bảo vệ môi trường nông thôn. Một số nơi đã được đầu tư xây dựng những bể chứa bao bì thuốc bảo vệ thực vật ở các xã xây dựng NTM; hỗ trợ kinh phí xây dựng bãi chôn lấp rác thải sinh hoạt hợp vệ sinh, xử lý rơm rạ thành phân hữu cơ vi sinh, mua dụng cụ thu gom rác...

Thực tế cho thấy, những địa phương có sự quan tâm đến công tác bảo vệ môi trường sẽ sớm hoàn thành tiêu chí này. Tuy nhiên, với thực trạng hiện nay, ý thức của một bộ phận không nhỏ các chủ của cơ sở sản xuất, chế biến nông lâm sản tại các địa phương còn quá thấp hoặc "muốn làm nhưng lực cạn". Cái khó của cơ sở là dân còn quá nghèo, nhiều người còn phải lo ăn từng bữa thì thiết tha sao được với phong trào?...

Tâm sự rất thật của anh nông dân Nguyễn Văn Quang, xã Yên Hưng (Văn Yên) cũng là mong muốn chung của các chủ thể xây dựng NTM từ cơ sở các địa phương trong tỉnh: "Làm nông nghiệp vất vả, khó khăn mà vẫn nghèo đói lắm. Chúng tôi đã được tuyên truyền về xây dựng NTM nhưng làm gì cũng vậy, cha ông ta đã nói: “Có bột mới gột nên hồ”.  Do đó xây dựng NTM, trước hết phải làm cho đời sống của người dân khá lên đã...".

Thiên Cầm