Nằm trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu, xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên, Yên Bái có tổng diện tự nhiên 5.640 ha, trong đó rừng tự nhiên đặc dụng trên 4.500 ha. Rừng Nà Hẩu như mái nhà chung của 502 hộ người Mông với hơn 2.500 nhân khẩu. Dù cuộc sống còn nhiều khó khăn nhưng mái nhà chung ấy bao đời nay đã được đồng bào Mông đồng lòng gìn giữ bằng cách riêng, bằng những luật tục truyền từ đời này sang đời khác. 

Đồng chí Vũ Xuân Bá – Bí thư Đảng uỷ xã Nà Hẩu cho biết: "Gắn bó với rừng, sống cùng rừng, người Mông Nà Hẩu coi rừng như nguồn sống, là mái nhà che chở, là chỗ dựa tinh thần của cả cộng đồng. Trải qua hàng trăm năm chung sống hoà thuận với rừng, hiểu được luật rừng, đồng bào nơi đây đã đặt ra những quy định về việc bảo vệ rừng, được cộng đồng tôn trọng như những luật tục. Rừng là nơi để người Mông Nà Hẩu thực hành nghi lễ tín ngưỡng cúng rừng, cầu mong các vị thần che chở, bảo vệ và giúp họ có cuộc sống mạnh khỏe, hạnh phúc và bình yên, cho cây cối, gia súc, gia cầm phát triển và cho sự trường tồn của các dòng họ”.

Theo đó, cứ vào ngày cuối cùng của tháng Giêng Âm lịch hàng năm, các bản, làng trong xã Nà Hẩu lại tụ họp về khu "rừng cấm, rừng thiêng” của thôn để cùng tổ chức "lễ cúng Thần rừng” hay còn gọi là "Tết rừng”. Đây không chỉ là nghi lễ độc đáo có ý nghĩa tâm linh cầu phúc, giúp bảo tồn các giá trị vật chất, tinh thần trong cộng đồng dân tộc Mông mà còn góp phần thiết thực bảo vệ rừng.

Mở đầu là nghi lễ rước lễ vật lên khu rừng cấm. Nghi thức độc đáo, trang nghiêm của buổi lễ diễn ra trước cửa rừng, dưới gốc cây Táu mật cổ thụ. Lễ vật để dâng cúng Thần Rừng gồm một cặp gà trống - mái, một con lợn đen, rượu, hương, giấy bản. Lợn đen được giao cho hai chàng trai và hai cô gái khiêng từ UBND xã lên khu rừng cấm. Đến giờ lành, thầy cúng kính cẩn dâng hương, lần lượt quay về 4 phía gõ mõ và khấn mời thần linh về chứng giám, hưởng lễ vật, phù hộ, ban lộc rừng cho người dân, cầu cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu… Sau đó, thầy cúng cùng một số thanh niên trong xã thực hiện việc cắt tiết gà, tiết lợn; lông gà được phết máu và dán lên gốc cây cổ thụ. 

Ông Giàng A Châu – người có uy tín xã Nà Hẩu cho hay :"Tết rừng đã có từ khi người Mông Nà Hẩu di cư đến đây lập làng, lập bản và trở thành nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng dân gian, tạo ra sắc thái văn hóa riêng của người Mông nơi đây. Chúng tôi rất phấn khởi, chờ đợi đến ngày Tết rừng để bà con dân bản cầu mong những điều may mắn trong năm mới, mưa thuận gió hòa, năm mới có sức khỏe mới, làm gì cũng yên tâm”.

Ở mỗi  thôn bản của xã Nà Hẩu đều có một khu rừng cấm - rừng thiêng nằm ở địa thế đẹp nhất của thôn, nơi hội tụ đầy đủ linh khí của trời đất để thờ cúng Thần Rừng với những quy định "bất khả xâm phạm”. Theo quan niệm của người Mông, đó là nơi chở che dân bản tránh cái gió, tránh lũ ống, lũ quét, cho dân bản sản vật để ăn, nguồn nước để uống và tưới tiêu cho đồng ruộng. Giữ cánh rừng luôn tươi tốt cũng chính là giữ cho dân bản luôn bình an, no ấm. 

Thầy cúng Giàng A Sềnh ở xã Nà Hẩu cho biết: "Sau lễ hội Tết rừng, các thôn bản của xã Nà Hẩu đều cấm rừng 3 ngày để tạ ơn Thần Rừng. Trong 3 ngày này, mọi người tuyệt đối thực hiện các điều kiêng kỵ theo luật tục. Đó là không đi vào rừng chặt cây xanh, không đem lá xanh từ rừng về nhà, không đào củ, bẻ măng, không đào đất, không thả rông gia súc, không phơi quần áo ngoài trời, không xay ngô, giã gạo… Đây cũng là dịp để đồng bào Mông Nà Hẩu ăn Tết rừng, đi chơi nhà thăm hỏi lẫn nhau, thắt chặt tình đoàn kết, chuẩn bị tinh thần cho một năm lao động mới với niềm tin về những điều tốt đẹp sẽ đến với mọi người, mọi nhà”.

Với người Mông ở Nà Hẩu, việc giữ rừng giống như giữ mái nhà của mình nên người dân ở đây ai cũng tự bảo nhau không được phá rừng làm nương rẫy, không để người lạ vào rừng. Nếu ai xâm phạm vào khu vực rừng nhận khoán, người dân sẽ nhanh chóng thông báo chính quyền xã và cán bộ kiểm lâm can thiệp, xử lý kịp thời. Chính quyền xã, cán bộ kiểm lâm  và người dân cùng cộng đồng trách nhiệm, tự giác tăng cường các hoạt động tuần tra, kiểm soát và triển khai nhiều biện pháp phòng cháy chữa cháy rừng; ngăn chặn kịp thời các hành vi chặt phá, đốt rừng làm nương rẫy, khai thác vận chuyển lâm sản trái phép. Nhờ vậy mà trong nhiều năm qua, diện tích rừng nguyên sinh đặc dụng trong vùng lõi của Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu được các nhóm hộ nhận khoán bảo vệ vẫn sừng sững, hiên ngang ôm ấp, chở che cho cộng đồng dân cư nơi đây. Nà Hẩu trở thành địa phương hiếm có với độ che phủ rừng đạt tới 90%.

Lễ hội Tết rừng Nà Hẩu năm 2024 sẽ diễn ra trong 2 ngày 8 và 9/3 (tức 28 và 29 tháng Giêng năm Giáp Thìn) tại xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên. Lễ hội năm nay tổ chức quy mô cấp huyện rất nhiều hoạt động đặc sắc, mang đậm bản sắc truyền thống của đồng bào Mông Nà Hẩu.

Bà Lã Thị Liền – Phó Chủ tịch UBND huyện Văn Yên cho biết: "Ngay sau kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, cùng với các hoạt động trồng cây làm du lịch dịp đầu xuân, 100% cán bộ, công chức xã Nà Hẩu đã cùng nhân dân trên địa bàn 3 thôn Bản Tát, Ba Khuy và Trung Tâm dọn dẹp vệ sinh các tuyến đường liên thôn, liên xã, tại các khu vực sẽ diễn ra các hoạt động cúng rừng và các hoạt động chợ quê, văn hoá văn nghệ, thể dục thể thao để tạo cảnh quan môi trường xanh, sạch, đẹp chào đón du khách đến tham quan, trải nghiệm trong dịp Lễ hội". 

"Tại các điểm checkin, chúng tôi đã chỉ đạo địa phương thực hiện trang trí lại các tiểu cảnh, vận động nhân dân gieo trồng bổ sung các loài hoa hợp với khí hậu, tạo không gian cảnh quan đẹp. Đặc biệt, thời điểm này, các đội văn nghệ của các thôn cũng đang tích cực tập luyện các bài hát, điệu múa truyền thống để phục vụ du khách. Cùng với đó, các phương án đảm bảo an ninh trật tự, sắp xếp không gian chợ quê, công tác kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm cũng đang được triển khai theo đúng kế hoạch”, bà Liên cho biết thêm.

Nà Hẩu Tết rừng năm nay hứa hẹn những hoạt động đặc sắc, thu hút du khách như: không gian chợ quê người Mông; thi đấu và biểu diễn các trò chơi dân gian, dân ca, dân vũ; hoạt động trồng cây làm du lịch; trưng bày ảnh nghệ thuật "Đất và người Văn Yên"; các hoạt động tham quan, du lịch , đặc biệt là trải nghiệm Hội thề giữ rừng và ăn tết rừng của người dân tộc Mông tại các điểm cúng rừng của các thôn trên địa bàn xã.

Điểm nhấn trong chương trình là đêm khai mạc được tổ chức tại Sân vận động trung tâm xã vào lúc 20h ngày 08/3/2024. Tại đây sẽ diễn ra chương trình nghệ thuật đặc sắc có nội dung giới thiệu về những phong tục, tập quán của đồng bào Mông Nà Hẩu từ thuở sơ khai gắn bó với rừng với những ý nghĩa lịch sử truyền thống và tập tục lâu đời của người dân sở tại. Qua đó khắc hoạ tình yêu của con người với rừng, coi rừng là nguồn sống, là mái nhà che chở, là chỗ dựa tinh thần của cả cộng đồng, rừng tạo nên cuộc sống ấm no, hạnh phúc, bình yên. 

Nghi lễ trang nghiêm và được mong đợi nhất là nghi lễ cúng rừng được tổ chức vào lúc 8h ngày 09/3/2024 tại Khu rừng thiêng của các thôn trên địa bàn xã (Ba Khuy, Bản Tát, Trung Tâm).

Lễ hội Tết rừng Nà Hẩu không chỉ là nghi lễ độc đáo có ý nghĩa tâm linh cầu phúc, góp phần bảo tồn các giá trị vật chất, tinh thần trong cộng đồng các dân tộc mà còn thiết thực góp phần vào công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên rừng cũng như bảo vệ môi trường sinh thái, bảo tồn sự đa dạng sinh học Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu nói riêng và trên địa bàn huyện Văn Yên nói chung. Đây cũng là dịp để quảng bá, tuyên truyền ý thức giữ rừng, phát triển sinh hoạt văn hóa cộng đồng của các dân tộc, từng bước thu hút khách du lịch đến tham quan hệ sinh thái rừng nguyên sinh, thưởng thức các sản phẩm ẩm thực của người dân làm ra, tạo điều kiện phát triển du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái lâu dài bền vững. Thuận lợi nhất là 30 km đường từ trung tâm huyện Văn Yên lên trung tâm xã Nà Hẩu giờ đã bê tông hóa, có thể chạy thẳng một mạch bằng ô tô, sẽ càng tăng cơ hội trải nghiệm du xuân trong rừng nguyên sinh với mọi du khách.