Quả đúng là như vậy! Sợ trách nhiệm đang trở thành "virus” ký sinh làm tê liệt tinh thần đấu tranh, làm trì trệ quá trình xử lý vi phạm về tham nhũng, tiêu cực. Đấu tranh với "căn bệnh” này không chỉ là trách nhiệm của cá nhân, đơn vị hay bất kỳ tổ chức Đảng nào mà còn là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị trong thực hiện các chủ trương của Đảng về phòng, chống tham nhũng tiêu cực, trong tiến trình bước vào kỷ nguyên vươn mình của đất nước.
Sợ trách nhiệm có biểu hiện như làm việc cầm chừng, làm việc cho có, làm việc không "có tâm”, miễn là không vi phạm nhưng kết quả lại không cao, kết quả đạt được không có chất lượng. Không ít trường hợp cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức hiện nay lựa chọn sự im lặng trước những sai phạm xung quanh mình. Họ ngại va chạm, sợ bị đánh giá là gây rối nội bộ, lo bị hiểu sai hoặc trả thù cá nhân, thậm chí vì cùng chung lợi ích nên không muốn lên tiếng.
Tâm lý "dĩ hòa vi quý”, "an phận cho xong việc” khiến nhiều người tự giới hạn trách nhiệm trong phạm vi cá nhân, tránh xa những việc được coi là "chuyện của người khác”. Chính sự thờ ơ ấy đã tiếp tay cho những sai phạm kéo dài, khiến người vi phạm không bị nhắc nhở, ngăn chặn kịp thời, từ đó làm suy giảm tính chiến đấu trong nội bộ, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và sức mạnh lãnh đạo của tổ chức Đảng.
Một nguyên nhân khác làm hạn chế hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực chính là cơ chế xử lý trách nhiệm còn mang tính hình thức, chưa thực sự đi vào thực chất. Trong khi đó, những người dũng cảm lên tiếng, dám đấu tranh với sai phạm lại chưa được bảo vệ, khích lệ và ghi nhận xứng đáng; không ít trường hợp phải đối mặt với áp lực, rủi ro, thậm chí bị cô lập.
Điều này khiến cho tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm không được phát huy, làm thui chột ý chí của những người muốn bảo vệ lẽ phải, góp phần làm chậm quá trình làm trong sạch bộ máy và củng cố niềm tin của nhân dân. "Bệnh” lại dần dần được hình thành từ những lần "không công nhận”.
"Bệnh” sợ trách nhiệm không chỉ là biểu hiện của sự né tránh trong hành động mà sâu xa hơn còn phản ánh một trạng thái suy thoái về tinh thần, bản lĩnh và đạo đức của một bộ phận cán bộ. Họ thiếu dũng khí, thiếu sự trung thực với Đảng, với nhân dân - dù bên ngoài có thể vẫn thể hiện sự năng nổ, tích cực, trách nhiệm. Ẩn sau vẻ bề ngoài ấy là sự cầu an, ngại va chạm, sợ liên lụy, sợ rủi ro, thậm chí là sợ mất vị trí, lợi ích cá nhân. Chính sự mâu thuẫn giữa hình thức và thực chất này đã làm giảm sút lòng tin, làm lu mờ phẩm chất người cán bộ cách mạng và ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu lực, hiệu quả của công tác lãnh đạo, chỉ đạo trong hệ thống chính trị.
Khi căn bệnh này lan rộng trong bộ máy, nó tạo ra một tâm lý e dè, thụ động kéo dài từ dưới lên trên, khiến cả hệ thống vận hành trở nên trì trệ và kém hiệu quả. Ở cấp cơ sở, nhiều cán bộ không dám phát hiện hay mạnh dạn đề xuất xử lý sai phạm, dù nắm rõ vấn đề, bởi lo ngại bị liên lụy hoặc mang tiếng "vạch áo cho người xem lưng”. Lên đến cấp trung gian, tâm lý cầu an càng rõ nét hơn - họ chọn cách im lặng, né tránh, không đứng về lẽ phải để giữ sự an toàn cho cá nhân, thậm chí để bảo toàn vị trí hoặc lợi ích nhóm. Trong khi đó, một bộ phận lãnh đạo cấp cao lại chỉ đưa ra chỉ đạo chung chung, né tránh việc ra quyết định cụ thể nhằm không phải chịu trách nhiệm nếu có sai sót. Cả ba tầng nấc này hợp thành một vòng luẩn quẩn của sự trì trệ và thiếu quyết đoán, khiến công tác đấu tranh phòng, chống sai phạm và tiêu cực bị vô hiệu hóa ngay từ trong tư duy và hành động của đội ngũ cán bộ.
Kết quả là hệ thống không dám vận hành đúng, cán bộ giỏi thì nản chí, người tích cực bị cô lập, còn những biểu hiện tham nhũng - tiêu cực thì trôi nổi mà không ai dám chỉ tên. Không ít vụ án lớn sau này bị phanh phui đều có dấu vết của việc "thấy nhưng không xử”, "nghe nhưng không báo”, "biết nhưng không dám làm” từ nhiều năm trước. Muốn phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiệu quả cần đặt vấn đề trách nhiệm cá nhân lên hàng đầu, không chỉ khi có sai phạm mà ngay trong quá trình quản lý, giám sát và ra quyết định. Phải cụ thể hóa trách nhiệm đến từng cá nhân trong các lĩnh vực dễ phát sinh tiêu cực: lĩnh vực đất đai, công tác cán bộ,… ở các vị trí, bộ phận thường xuyên phải tiếp xúc với nhân dân, ở những người có vai trò quan trọng khi đưa ra quyết sách. Bên cạnh đó, cần có cơ chế khen thưởng xứng đáng người dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, nhất là người phát hiện và tố giác sai phạm.
Thực tế cho thấy, nhiều trường hợp người tố giác phải chờ đợi rất lâu để được xem xét khen thưởng, trong khi họ lại sớm phải đối mặt với áp lực, thậm chí bị trù dập, cô lập. Điều này dễ làm mất động lực và niềm tin của người dân, cán bộ trong việc đấu tranh với tiêu cực. Hơn nữa, không ít người sau khi đứng lên tố giác lại bị chuyển công tác, gây khó khăn trong công việc, hoặc chịu áp lực từ cấp trên và đồng nghiệp. Ngoài ra, cần đưa việc đánh giá cán bộ gắn với thái độ dám chịu trách nhiệm vào tiêu chí bổ nhiệm, điều động và kỷ luật.
Công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực phải bắt đầu từ tư duy dám làm, dám chịu, dám bảo vệ lẽ phải và điều này không chỉ cần ở cấp cao mà ở từng người, từng khâu, từng việc. Không ai có thể đứng ngoài cuộc chiến này, càng không ai được phép né tránh, bởi im lặng trước sai trái chính là đồng lõa!
Nguyễn Thị Kim Dung (Phòng Hồ sơ nghiệp vụ, Công an tỉnh)
