Nhà trồng ít thì có vài chục cây, nhiều thì hơn nghìn cây, còn những hộ trồng vài trăm cây thì khá phổ biến. Điều thật đáng mừng là vài năm gần đây, cam, quýt tiêu thụ tốt, giá khá cao nên người trồng đã có thu nhập đáng kể và nhiều hộ như ông Bùi Xuân Bầy, Trần Quang Lịch, Trần Quang Minh, Nguyễn Văn Tin... là hộ có kinh tế khá đều nhờ vào hai loại quả có múi này. Tuy vậy, để có được một vụ cam, quýt thành công thì chuyện chăm sóc không hề đơn giản, trong đó có việc phun thuốc phòng trừ sâu bệnh. Nhiều người dân ở đây bảo rằng, từ lúc cam quýt ra hoa đậu quả đến khi còn độ hai tháng nữa thu hoạch (lúc này thời tiết đã lạnh) thì mới đỡ đi việc phun thuốc.

Chuyện trồng cây và phun thuốc bảo vệ thực vật là đương nhiên, nhưng điều rất đáng nói ở đây là người dân phun thuốc bảo vệ thực vật mà chẳng cần quan tâm đến sức khoẻ và môi trường sống của mình. Nhìn cảnh anh Hà Đức Ngh. cầm cây sào nứa buộc vòi phun thuốc cứ ngửa mặt lên phun thuốc trắng xoá trên ngọn cây cam cao 3 - 4 mét mà không dùng kính, đội mũ, khẩu trang, bỗng tôi thấy ớn lạnh dọc sống lưng. Bước vào khu bếp nhà anh Ngh. thấy một cái thùng phuy pha đầy thuốc sâu và máy bơm đang bơm thuốc ra đầu một vòi dài đến ngót trăm mét.

Tôi hỏi bà mẹ của anh Ngh. rằng: “Sao mà bác ấy lại không dùng mũ, kính, khẩu trang khi phun thuốc cao như vậy?” Bà cụ bảo rằng: “Khổ lắm, biết là hại nhưng chúng nó cứ làm liều, chẳng chịu nghe đâu”. Nguy hiểm hơn là trong gian bếp ấy có một cháu bé chưa đầy tuổi đang nằm trong chiếc nôi chỉ cách thùng phuy pha thuốc bảo vệ thực vật khoảng 2 mét đang bốc mùi nồng nặc và cửa chính, cửa sổ gian bếp đều mở toang. Tôi hỏi: “Hôm nay nhà mình phun thuốc cho cam quýt, sao bà không gửi cháu sang hàng xóm? Để cháu ở nhà thế này độc hại nguy hiểm lắm?”. Bà cụ đáp rằng: “Có sang hàng xóm thì cũng vậy thôi!”.

Mang câu chuyện được chứng kiến tại nhà anh Ngh. trao đổi với anh Nguyễn Văn Nh. cùng thôn An Thái. Anh Nh. bảo rằng đó cũng là thực trạng chung của nhiều hộ trong thôn. Anh Nh. cũng khẳng định: “Phun thuốc trừ sâu mà không dùng đồ bảo hộ và phun ngay trong vườn nhà thì ảnh hưởng sức khoẻ con người là chắc chắn rồi! Bác cứ nhìn nhà nào trồng nhiều cam thì hầu hết chủ nhà có nước da vàng vọt”.

Anh Nh. còn cho biết thêm, trước đây bà con trong thôn thường chữa bệnh sâu đục thân hại cam bằng cách lấy bơm kim tiêm hút thuốc rồi bẻ cong mũi kim tiêm luồn theo lỗ sâu đục để xịt thuốc. Nếu làm không cẩn thận thì chỉ cần trượt chân hoặc mất thăng bằng khi lao cây là ngón tay cái sẽ ấn mạnh vào pít tông và thuốc sẽ phun đầy mặt. Không hiếm trường hợp trong thôn đã mắc các bệnh về mắt, gan, phổi mà nguyên nhân có thể là do nhiễm độc thuốc trừ sâu mà không ai biết.

Lao động là để mang lại sự sung túc và sức khoẻ cho con người. Vậy mà, kiểu lao động bằng cách coi thường sức khoẻ và tính mạng của mình như  tại vùng cam An Thái thì có lẽ thật nguy hiểm. Thiết nghĩ, các cấp chính quyền, cơ quan chức năng trong huyện cần có sự rà soát nắm bắt thực trạng này để đẩy mạnh công tác tuyên truyền sản xuất kinh doanh gắn liền với bảo vệ sức khoẻ và môi trường. Đồng thời, cần nghiên cứu tìm hiểu những phương pháp bảo vệ thực vật tốt nhất để ứng dụng vào vùng trồng cam, quýt, nhằm phát huy tốt tiềm năng thế mạnh của vùng quả ở Văn Chấn.

 H.N