Đứng trên khu Di tích lịch sử Căng Đồn Pú Trạng thu cả thị xã miền Tây vào tầm mắt ta thấy những ngôi nhà cao tầng tráng lệ, trên những tuyến phố rộng thênh thang là dòng người tấp nập qua lại. Từ xe máy, ô tô đến những chú ngựa thồ miệt mài rảo bước. Ngay bên trong những khu phố sầm uất ấy là những ngôi nhà sàn, đặc trưng của người Thái vùng cao Tây Bắc ẩn hiện dưới tán tre lộc ngộc.

“Kia là tuyến đường Điện Biên, đây là chợ Mường Lò, phía bên là bản Ten, bản Tông Pọng. Nghĩa Lộ đúng là đóa hoa ban ông trời ngắt trên núi thả xuống mặt biển lúa xanh thắm!”- anh bạn tôi đã thốt lên khi ngắm nhìn thị xã miền Tây từ trên cao. Nghĩa Lộ giống như một ốc đảo trên cánh đồng rộng lớn, sự kiên quyết trong bảo vệ cảnh quan Mường Lò, không cho phép nhà “lấn” ruộng khiến thị xã miền Tây được các nhà chuyên môn quy hoạch gọn ghẽ với những con đường như ô bàn cờ đan xen, kết nối lẫn nhau và chính điều đó giúp Nghĩa Lộ tấp nập, đông vui.

Cô bạn đồng hành khe khẽ câu ca “Bao giờ Văn Chấn có kem, Mường Lò có điện thì em lấy mình” như nhắc lại một thời xa xưa nghèo khó. Giờ thì Mường Lò đã khác. Công cuộc đổi mới và sự nỗ lực của người Nghĩa Lộ đã biến thủ phủ miền Tây rất sầm uất và đô hội chẳng kém nơi đâu. Nhà mặt tiền từ phố lớn đến ngõ nhỏ được tận dụng mở các cửa hàng, cửa hiệu kinh doanh đủ các mặt hàng từ nhu yếu phẩm, gia dụng, điện tử, điện lạnh, vàng, bạc, xe máy…

Nếp sống đô thị đã thể hiện rõ từ những câu chuyện rất đời thường. Rất nhiều người có cùng nhận xét, không phải ngẫu nhiên mà từ thời thuộc Pháp người ta đã có câu “Nghĩa Lộ phố”, nếp sống phố thị ăn sâu vào người Nghĩa Lộ để người Nghĩa Lộ có phong cách sống nền nã, thanh lịch. Còn rất nhiều thứ để minh chứng cho sự văn minh, hiện đại của Mường Lò, Nghĩa Lộ như những nhà hàng sang trọng, khách sạn 3 sao, những chiếc xe siêu sang, những chiếc mô tô “khủng”…

Sự văn minh, tiến bộ, giàu có là điều rất dễ thấy nhưng đó mới chỉ là một nửa của Nghĩa Lộ, Mường Lò. Nửa còn lại là truyền thống văn hóa Thái đặc sắc. Ngay sau những dãy nhà cao tầng, tiện nghi, bên cạnh nếp sống phố thị là bản Tân, bản Ten, bản Tông Pọng với những ngôi nhà sàn. Không có sự biệt lập, ở Mường Lò cái văn minh, hiện đại với bản sắc truyền thống văn hóa tồn tại song cùng một cách đậm nét, để rồi chỉ Nghĩa Lộ mới có “Bản trong phố, phố trong bản”. Đang ở chốn đô hội, hưởng thụ cái văn minh, hiện đại chỉ cần một bước chân là đồng lúa, cây rơm, xôi nếp, cá xỉnh...

Không có nhiều nơi người ta có thể vừa đến một tụ điểm ca nhạc với sân khâu, đèn màu vừa được thưởng thức một màn múa xòe cổ, một điệu hát then, một bản tấu khèn… ở ngay trong một khu dân cư nhỏ! Đã có quá nhiều bài viết, công trình nghiên cứu về đời sống văn hóa đặc sắc của người Thái nhưng điều mà chúng tôi muốn nhắc lại, muốn nói tới là người Thái rất tự hào, rất quý trọng những nét văn hóa của dân tộc mình. Trong khi nhiều người dân tộc khác không còn nói được tiếng, không mặc trang phục của đồng bào mình thì người Thái vẫn nói tiếng Thái, nhiều người đêm đêm vẫn đèn sách học văn tự Thái, chị em vẫn duyên dáng vận áo cỏm, váy lụa, khăn piêu.

Nghĩa Lộ vừa tổ chức lễ ra mắt “thị xã văn hóa”, qua đó, thể hiện nỗ lực của chính quyền và người dân trong bảo tồn, phát huy truyền thống văn hóa, cũng như những trong phát triển kinh tế, xã hội. Trở thành thị xã văn hóa còn là dịp tốt để Nghĩa Lộ - Mường Lò quảng bá hình ảnh của mình với bạn bè trong nước và quốc tế. Đây cũng là cơ hội cho du lịch, dịch vụ phát triển. Xuân mới đã về trên quê hương Nghĩa Lộ, những cô gái Thái duyên dáng vui hội Xên mường, Cầu mùa, Cầu mưa… Những nhà hàng, khách sạn đã được trang hoàng phục vụ du khách.

Quê hương Mường Lò là thế, truyền thống và hiện đại đan xen, phố nằm trong bản, bản nằm giữa phố. Đến đâu cũng bắt gặp những khuôn mặt rạng ngời, những cử chỉ thân thiện, những nét văn hóa đặc sắc đắm say lòng người.

Lê Phiên