Thực hiện quyết định của UBND tỉnh Yên Bái cũng như Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch, với quyết tâm cao, từ cuối năm 2003 đến nay, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc thị xã Nghĩa Lộ tập trung mọi nguồn lực thực hiện Đề án "Xây dựng thị xã văn hóa". Mục tiêu xây dựng thị xã được cụ thể hóa vào các nghị quyết của Đảng bộ, HĐND và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm của địa phương.

Ban chỉ đạo xây dựng kế hoạch hoạt động, phân công nhiệm vụ cho từng thành viên, tăng cường phối hợp liên ngành, lồng ghép các chương trình hoạt động thực hiện các mục tiêu của Đề án. Đảng bộ chỉ đạo các xã, phường xây dựng và thực hiện “Đề án xã, phường văn hóa”, nâng cao chất lượng các phong trào xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở, gắn với đẩy mạnh các phong trào thi đua phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh - quốc phòng, chú trọng bảo tồn, khai thác và phát huy giá trị văn hóa đặc thù của các dân tộc.

Các ngành thành viên và cơ quan đơn vị liên quan, trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mình gắn với nhiệm vụ được phân công hàng năm triển khai các chương trình, mục tiêu của Đề án. Một số ngành và các xã, phường đã cụ thể hóa bằng chương trình hành động, đề án chuyên ngành theo giai đoạn và tổ chức sơ kết đánh giá kết quả thực hiện sau 3 năm, 5 năm.

Qua thực tế triển khai cho thấy, kinh tế của Nghĩa Lộ có những bước chuyển quan trọng, tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2003 - 2009 là 14,36%. Kinh tế phát triển, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư” được triển khai sâu rộng và toàn diện, hướng trọng tâm xây dựng gia đình văn hóa, thôn, bản, tổ dân phố văn hóa, cơ quan, đơn vị văn hóa, xã, phường văn hóa…

Hết năm 2008, thị xã có 82% số hộ đạt tiêu chuẩn "Gia đình văn hóa", 100% tổ dân phố, thôn, bản xây dựng được hương ước, qui ước và ra mắt trước kế hoạch một năm. Nghĩa Lộ còn xây dựng được 3 làng văn hóa thanh niên, 3 xã không ma túy, 7 câu lạc bộ phòng, chống tệ nạn xã hội. Các xã, phường đều thực hiện tốt nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội, không còn hiện tượng tảo hôn, thách cưới, ép cưới, các hủ tục mê tín dị đoan như trước; môi trường sinh thái được quan tâm bảo vệ, cơ bản xóa bỏ việc buộc trâu, bò dưới gậm sàn.

Quan tâm đầu tư xây dựng các thiết chế văn hóa và trang thiết bị chuyên dùng cho ngành văn hóa - thông tin, Nghĩa Lộ đã thực hiện quy hoạch tổng thể và chi tiết cho xây dựng các thiết chế văn hóa, bảo tồn 3 nhà sàn văn hóa gắn với du lịch. Một số thiết chế nằm trong Đề án như: Khu di tích lịch sử Căng - Đồn Nghĩa Lộ, Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà bảo tàng, sân vận động... đang được đầu tư, tôn tạo.

Thị xã cũng đặc biệt chú trọng khôi phục và bảo tồn văn hóa truyền thống, khôi phục truyền dạy 6 điệu xòe Thái cổ, các điệu múa dân gian, nhạc cụ dân tộc, mở lớp học chữ Thái cổ vùng Mường Lò...

Bên cạnh đó, các hoạt động văn hóa, thể thao đã phát triển mạnh mẽ, rộng khắp trong các tổ chức, cơ quan, đơn vị, xã, phường, thôn, bản... Nghĩa Lộ đã thành lập trên 135 đội văn nghệ quần chúng, gần 50 câu lạc bộ và gần 150 đội thể dục thể thao, thu hút đông đảo người dân mọi lứa tuổi tham gia, tạo khí thế sôi nổi trong các cơ quan, đơn vị, tổ chức...

Việc nâng cao chất lượng hoạt động của phong trào đã được địa phương đặc biệt quan tâm.

Trên cơ sở các mô hình hoạt động phong trào là các câu lạc bộ, các đội văn nghệ, thể thao và từ tình hình thực tiễn, điều kiện cụ thể của từng cơ sở, cơ quan chuyên môn của thị xã đã xây dựng và triển khai kế hoạch chi tiết nhằm nâng cao chất lượng bằng nhiều hình thức: tổ chức các lớp tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ cho người phụ trách câu lạc bộ, các đội văn nghệ, thể thao, tổ chức giao lưu..., các câu lạc bộ và các đội văn nghệ, thể thao đã phát huy được thế mạnh của mình, từng bước nâng cao chất lượng hoạt động, đồng thời đã có những thành tích đáng phấn khởi trong các hội thi, hội diễn, các cuộc giao lưu, các giải đấu tại tỉnh, khu vực và toàn quốc.

Cùng với xây dựng và phát triển phong trào, trong những năm qua, thị xã Nghĩa Lộ đã chú trọng khôi phục, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc ít người trong hoạt động văn hoá, thể thao.

Để bảo tồn và phát huy được vốn văn hóa đa dạng và đặc sắc này, hàng năm thị xã đã tổ chức các hội thi, hội diễn, khuyến khích các nghệ nhân và những người am hiểu, yêu thích văn hóa dân tộc, truyền dạy và sưu tầm các giá trị văn hoá truyền thống các dân tộc vùng Mường Lò. Đồng thời, tranh thủ sự quan tâm, giúp đỡ, hỗ trợ của các tổ chức, cá nhân để bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống, tạo dựng hình ảnh con người, quê hương Nghĩa Lộ thân thiện, giàu bản sắc văn hóa.

Chủ tịch UBND thị xã Nghĩa Lộ Lò Thị Huân cho biết: “Mặc dù kinh tế phát triển, quá trình đô thị hóa mạnh nhưng Nghĩa Lộ vẫn bảo lưu được những giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc nơi đây.

Trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ thị xã khóa XII, nhiệm kỳ 2010 – 2015, chỉ tiêu “Xây dựng thành công thị xã văn hóa Nghĩa Lộ phát triển toàn diện, bền vững” được xem là chỉ tiêu xuyên suốt, bởi qua đó có thể đánh giá được những thành công của thị xã trên các mặt kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng… Chúng ta cùng chờ đón niềm vui trong một tương lai không xa”.

Thiên Cầm