Hàng loạt công ty khai thác đá trắng, đá quý trong nước, trong tỉnh, liên doanh với nước ngoài ra đời. Mỏ đá nằm trong lòng hoặc bao quanh thị trấn, vì vậy Yên Thế (Lục Yên) dần trở thành trung tâm khai thác, chế tác, buôn bán trao đổi đá trắng, đá ngọc của cả khu vực.

Rất nhiều vật dụng kiến trúc được chế tác từ đá trắng Lục Yên: cầu đá, bàn ghế đá, tượng người đến sư tử, kỳ lân... đủ tư thế, sinh động tới từng chi tiết cho thấy sự tinh tế của người thợ chế tác. Đá được khai thác từ các mỏ, được máy xẻ thành các tấm đủ kích cỡ, đem mài bóng rồi đóng gói xuất khẩu hoặc cung ứng cho các công trình xây dựng trong nước.

Phần đá loại ra được nghiền thành bột đá đủ kích cỡ hạt thô mịn khác nhau, làm nguyên liệu cho sản xuất sơn, bột bả tường, làm giấy và cả làm phụ gia chế biến thức ăn công nghiệp nuôi tôm. Nhiều mặt hàng sản xuất từ đá trắng đã góp phần giải quyết việc làm nguồn lao động, đời sống người dân được ổn định nên những ngôi nhà và khuôn viên ở trung tâm thị trấn Yên thế cũng dần đổi khác.

Một mặt hàng quan trọng nữa đã đánh bóng thêm thương hiệu của Lục Yên, tạo ra công ăn việc làm cho hàng trăm lao động; xuất hiện thêm nhiều công ty, cửa hàng không chỉ riêng ở thị trấn Yên Thế mà còn mở rộng chi nhánh bán hàng ra khắp các thành phố, thị xã trong tỉnh và trong cả nước. Đó là nghề làm tranh đá quý, mặt hàng được làm từ nguyên liệu đá tự nhiên được khách hàng rất ưa chuộng. Các nghệ nhân làm tranh đã gửi gắm tài nghệ, cảm xúc làm cho những bức chân dung, phong cảnh trở nên long lanh, huyền ảo. Nếu như chợ ngọc ở Yên Thế hút người mua vì ngọc có độ tinh khiết, trọng lượng... như ý thì tranh đá đã hòa hợp được tất cả các loại đá quý đến đá tự nhiên, với đủ màu để làm nên những bức tranh. Người làm tranh bắt đầu từ công việc phân mầu đá theo những màu cơ bản: trắng, đen, đỏ, vàng, xanh.

Công việc tiếp theo, đá được nghiền thành hạt bột màu rồi đem pha chế để tạo ra gần 30 loại màu khác nhau đủ cho nhu cầu phối màu của tranh. Khi làm tranh, nghệ nhân dùng keo làm chất kết dính, tỷ mỷ rắc bột đá màu lên tranh được vẽ mộc từ trước. Công đoạn này có khi lên đến vài tiếng, dăm ngày, đến cả tháng tuỳ theo kích cỡ tranh và độ khó dễ của hình ảnh thể hiện. Chính vì thế mà tranh đá quý mới có giá trị cao, trị giá bằng tiền tương xứng với công sức bỏ ra mà khách đổ đến mua tranh đá quý vẫn vui vẻ, đông đúc. Nhờ nghề làm tranh đá quý đã trở thành thương hiệu mà ở thị trấn Yên Thế hiện nay có gần 50 cơ sở sản xuất và bán tranh đá quý.

Những cửa hàng tranh đá quý Ngọc Sơn Lâm, Ngọc Quỳnh, cửa hàng tranh đá quý Lục Yên 172 - 174 A đường Trần Hưng Đạo, Công ty TNHH Đức Tín Ngọc Đại Phát... đã trở nên nổi tiếng và giải quyết việc làm cho gần 300 lao động trong thị trấn, doanh thu từ bán tranh đá toàn thị trấn đến 5 - 6 tỷ đồng hàng năm. Tại Công ty TNHH Đức Tín Ngọc Đại Phát, ở phố 2 thị trấn Yên Thế, hiện có 15 lao động thường xuyên, đa phần là những thợ có tay nghề cao, 20 lao động ngắn hạn.

Thu nhập bình quân mỗi người từ 2 - 4 triệu đồng/tháng, riêng thợ có tay nghề cao, mức lương cao hơn 4 triệu đồng/tháng là chuyện thường. Hiện nay, theo xu hướng cung ứng hàng tới tận nơi khách hàng, Công ty và một số cơ sở bán tranh đá quý khác ở Yên Thế đã mở các chi nhánh giao dịch tại Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh...

Đá quý và nghề tranh đá ở Yên Thế đã thực sự làm thay đổi diện mạo thị trấn. Bây giờ, thị trấn Yên Thế càng trở nên khang trang hơn, một phần do thương hiệu và thương mại, phần nữa là bởi đã được quy hoạch kiến trúc hạ tầng, hành lang đô thị. Nhà đã có số, phố đã có tên để du khách tìm đến mua tranh không còn phải lo chỗ ăn nghỉ, vất vả tìm kiếm địa điểm bán tranh đá - bán ngọc Rubi và những bức tranh đá quý vẫn còn mãi trên vùng đất ngọc để diện mạo phố tranh lung linh bừng sáng trên miền quê Lục Yên.

Hoài Văn