So sánh với cây thị ở bên thôn Làng Sâng, xã Tân Lĩnh cùng huyện Lục Yên thì thấy hai gốc cây to tương đương nhau. Ông Mã Đình Hoàn - Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản thuộc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, cây thị ở Tân Lĩnh có chu vi gốc là 9 mét, tuổi thọ sơ bộ xác định khoảng trên 700 năm.

Về hiện trạng của cây thị ở xã Liễu Đô, ông Hoàng Kim Ba, dân tộc Tày, nhà ở sát với cây thị cho biết trước đây tán cây rất lớn nhưng một cành to nhất đã bị đốn hạ do chìa ra ruộng gây ảnh hưởng đến canh tác. Một cành to khác đối xứng với cành bị đốn thì bão vặn gẫy. Hơn chục năm về trước, một số người dân thường hay đốn cành thị về làm củi nhưng vì ông Ba kiên quyết nhắc nhở nên dân không đốn nữa. Cũng khoảng thời gian từ đó đến nay cây thị không thấy ra quả cái là loại quả tròn dài, có hạt, ăn ngọt mà chỉ có quả đực tròn dẹt, ăn có vị hơi chát nhưng mùi hương lại thơm hơn. Mùa thị chín rụng xuống, cả làng ăn thoải mái.

Tuy nhiên, hiện cây thị đang bị đe dọa bởi hai phía của cây bị đào sát tận gốc để làm đường đi và kiên cố hóa mương dẫn nước nên nguồn dinh dưỡng cho cây bị hạn chế. Rễ cây bị chặt nhiều và gốc xuất hiện những đụn mối bao quanh. Lòng cây đã bị rỗng nên người dân, nhất là khách du lịch đến bên gốc cây chỉ cần vô tình vứt một tàn thuốc đang cháy dở vào gốc cũng có thể gây cháy.

Cây thị cổ thụ ở xã Liễu Đô.

Cùng với đó là một cây si khá lớn đang mọc ký gửi vào thân cây thị làm ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây. Trước thực trạng trên, địa phương cần có giải pháp vệ cây thị quý hiếm này. Trước mắt cần nắn lại đường dân sinh, mương nước, xây tường bao quanh gốc, đổ thêm đất, bón phân cho cây, xử lý mối hại cây và bóc tách bỏ phần thân của cây si đang bám vào cây thị. Đồng thời, làm hàng rào để ngăn không cho súc vật, người tiến sát vào gốc làm hư hại cây. Mùa khô, cây cần được được tưới nước để đất bảo đảm độ ẩm.

Ông Hoàng Kim Ba tâm sự: "Nếu được Nhà nước hỗ trợ phân bón thuốc diệt trừ mối và hướng dẫn cách chăm sóc bảo vệ thì tôi sẵn sàng nhận trách nhiệm chăm sóc cho cây thị này".

Được biết, cả tỉnh Yên Bái hiện chỉ có 4 cây thị cổ thụ, trong đó cây ở xã Phúc Ninh và xã Yên Bình (huyện Yên Bình) nhỏ hơn hai cây ở Lục Yên nhưng mới chỉ có cây thị ở Tân Lĩnh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đầu tư bảo vệ do cây nằm trong tổng thể Khu di chỉ khảo cổ học Hắc Y-Đại Cại.

Ông Mã Đình Hoàn cũng cho biết thêm, những cây thị cổ thụ cỡ vài trăm năm tuổi trở lên trong cả nước cũng không có nhiều và hầu hết đã được xếp hạng cây di tích. Do đó, trong thời gian tới, Trung tâm Bảo tồn di tích sẽ sớm chủ động xây dựng các giải pháp tham mưu về bảo tồn, bảo vệ với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng các địa phương nhằm tập trung quan tâm đến 4 cây thị quý hiếm cũng như hàng loạt các cây cổ thụ khác trong tỉnh.

 Sơn Nam