Trong ký ức tuổi  thơ vời vợi nơi đất rừng thuở ấy, vẫn vẹn nguyên dư vị ngọt ngào của những mùa ong. Ven đường lô trên những đồi chè hợp tác, nơi có những búi chè vè mọc um tùm, lá ken dày như những đụn rơm nhỏ là thế giới của bầy ong ruồi, nhỏ xíu và dường như chẳng đốt ai bao giờ. Từ khi mặt trời chưa thức dậy sau ngọn núi đằng đông, những nàng ong ruồi hiền thục đã rung rinh đôi cánh nhỏ, rủ nhau đi lượm phấn và kiếm mật từ những đóa hoa chè trắng ngần, nở khắp các thung đồi. Tổ của loài ong ruồi chỉ nhỉnh hơn bàn tay người lớn, nhưng luôn ắp đầy mật giọt. Đây là món khoái khẩu mà đám trẻ trâu miền rừng chúng tôi thường dễ dàng kiếm được.

Ngồi trên lưng trâu qua những bụi chè vè, trâu say sưa thưởng thức từng đọt lá non đua nhau vươn dậy trong mùa cỏ tháng Sáu, làm cho bầy ong ruồi bay túa ra. Thế là đám “mục đồng” chúng tôi vui mừng hò reo, vì vừa phát hiện ra “hũ mật” nằm sâu trong thân búi chè vè. Chỉ cần lấy tay gạt nhẹ những chú ong thợ là chúng tôi có thể thỏa thuê thưởng thức hương vị ngọt ngào và thơm mát của mật ong ruồi. Đôi khi ăn nhiều mật, lũ chúng tôi ngủ lịm đến hàng giờ dưới tán cây, trên triền đồi lộng gió.

Dạo ấy núi rừng xanh thắm, đâu đâu cũng gặp sản vật quý. Cùng với những tổ ong ruồi, sóng sánh mật ngọt mà mẹ thiên nhiên yêu chiều dành riêng cho tuổi thơ lam lũ miền rừng, còn có nhiều loài ong khác cũng cần mẫn, chắt chiu làm nên những “kho báu” giữa bạt ngàn, bí ẩn rừng xanh. Trong đó phải kể tới loài ong khoái quan thường làm tổ trong hốc đá và lỗ hổng từ những thân cây rừng. Nếu tổ ong ruồi chỉ bằng bàn tay người lớn, thì tổ ong khoái có thể to bằng cả chiếc thùng gánh nước.

Quân số của ong khoái thường đông nghịt với những cá thể lớn bằng đầu đũa và nổi tiếng là hung dữ. Đổi lại, một tổ ong khoái vào mùa hoa nở rộ, có thể lấy được cả thùng mật thơm ngon, bổ dưỡng vào loại thượng hạng. Tôi đã từng chứng kiến cảnh ong khoái đuổi tấn công người phá tổ của chúng. Khởi đầu, chỉ cần một con ong canh gác lao ra đốt là cả đàn ào theo như ánh chớp, tới tấp tấn công kẻ phá tổ và lấy đi nguồn mật dự trữ nuôi dưỡng bầy ong qua mùa giá rét. Người bị ong khoái tấn công, cuống cuồng nhày ào xuống nước, lặn ngụp trốn chạy, bầy ong còn soi theo tăm nước, lượn vòng bên trên, chờ để tấn công tiếp.

 Với loại ong này, lũ trẻ con chúng tôi luôn được mọi người nhắc nhở phải tránh cho xa. Còn nhớ một lần cưỡi trâu qua khe Ngõa, bỗng dưng con trâu mộng đầu đàn khựng lại, đấu nghểnh cao, mắt long lên như nghênh chiến và hai tai rung rung vểnh về phía trước. Chưa kịp định thần, tai tôi đã chặt đầy thứ âm thành ào ào đầy uy hiếp. Hóa ra, dưới gốc ngõa già, là một tổ ong khoái vừa mới tụ đàn. Chúng bám lấy nhau đông nghịt bảo vệ ong chúa, làm thành một chiếc tổ buông dài tới hơn một mét. Khi có vật lạ hoặc người tới gần là chúng đồng loạt rung cánh, tạo nên âm thanh cảnh báo rợn người của loài ong dữ.

Người già thường có câu rằng: “Bắn beo cũng  phải có thế. Muốn ăn mật ong khoái cũng phải biết lấy lúc nào”. Sống gắn bó với rừng, nhìn vòng gỗ biết cây bao tuổi, trông rễ si biết sắp có mưa rào, nên người dân quê tôi vẫn biết cách mở “kho báu” của loài ong khoái. Ấy là: Khi trời tối, nhẹ nhàng tiếp cận vị trí mà ban ngày đã quan sát, dùng đục sắc từ từ khoét một lỗ bằng bắp tay vào phía dưới của hốc cây nơi ong khoái làm tổ, rồi luồn một thân nứa ngộ đã chặt vát hai đầu và thông ruỗng đầu mấu của các gióng, chọc thẳng vào tổ ong. Đồng thời, hứng thùng đón mật từ từ chảy ra. Trong đêm tối, làm như thế bầy ong không bị kích động mạnh và tổ của chúng cũng không bị tổn thương nhiều mà vẫn lấy được mật an toàn.

Không chỉ lấy mật từ những tổ ong ngoài tự nhiên, người dân quê tôi ngày ấy còn biết thuần hóa ong rừng, làm thành đõ nuôi, quay mật theo mùa hoa. Tôi vẫn còn nhớ, vào buổi sáng của ngày đẹp trời cuối tháng ba âm, trên bầu trời thi thoảng lại thấy từng đàn ong ào ào bay lượn, quyện hút vào nhau như những đám tro ai ném giữa không trung. Bố tôi bảo đấy là lúc ong mật chia đàn, tìm nơi làm tổ. Chắc là trong tổ cũ của chúng đã quá đông quân và xuất hiện những ong chúa mới. Chúng thường đánh nhau và một trong số đó ra đi, đem theo một phần ong thợ, kiếm nơi thích hợp xây tổ mới.

Thấy bầy ong chao liệng trên trời, chỉ cần tung chiếc áo lên, chúng liền nhao xuống nhanh như tia chớp, bu kín chiếc áo. Khi trên hai phần ong thợ đã phủ kín chiếc áo, ong chúa dài như con tò vò bò ra rất nhanh như để kiểm tra vị trí làm tổ. Lúc này phải nhanh tay nhúp lấy cho vào ống nứa nhỏ bịt hai đầu lại, phía thân ống có khoét sẵn một khe cửa nhỏ, đủ để ong chúa không thoát ra được và đám ong thợ có thể tiếp thức ăn cho ong chúa qua vị trí này. Mang ống nứa về, để ở nơi thoáng mát phía chái, hoặc sau nhà một vài ngày cho ong chúa quen hơi rồi sau đó mở nút ống nứa, thả ong chúa vào đõ gỗ đã làm sẵn. Đàn ong sẽ xây tổ, sinh sôi và làm mật ở đó. Đất rừng quê tôi ngày ấy vốn sẵn các loài hoa đua nở từ mùa xuân cho tới tận giáp thu, nên các đõ ong nuôi lúc nào cũng ăm ắp mật.

Tôi thấy mẹ thường đựng mật vào những chiếc chai thủy tinh, gần miệng chai cho thêm một phần vỏ sáp ong rồi nút lại bằng một chiếc nõ ngô nhỏ. Mật giọt ong rừng, ngọt ngào thơm mát, nhỏ vào lòng bàn tay tròn xinh như viên ngọc, lóng lánh màu hổ phách. Mật ong là thứ quà quý bố mẹ thường dành tặng cô bác nơi xa có dịp đến chơi nhà. Vào dịp tết Đoan ngọ mùng năm tháng năm, mẹ thường lấy mật ong trộn với bột nhân quả hoa gùn(1) làm thành những viên kẹo mật gùn thơm ngọt cho chúng tôi ăn để “giết sâu bọ”. Sau này lớn lên, tôi mới biết đó là bài thuốc dân gian trừ giun sán rất hiệu quả. Mật và một phần sáp ong non nấu với gạo nếp nương thành món chè sánh ngọt, đến bây giờ tôi vẫn chẳng thể quên.

Nhớ những mùa ong nơi đất rừng, quê núi ngọt ngào hương vị tuổi thơ và đọc lại tùy bút “Tờ hoa” của Nguyễn Tuân nói về quãng đường tám ngàn cây số với trên hai triệu bảy trăm ngàn lượt bay rời tổ của một con ong, đến với hơn năm vạn loài hoa để làm nên một giọt mật cho đời, tôi càng thêm trân trọng sự cần mẫn lao động của loài ong. Thời gian và năm tháng, ký ức và hiện tại, như một sợi dây vô hình mà bền dẻo, nhắc nhớ chúng ta trở về với sự trong trẻo của tuổi thơ và nuôi dưỡng những khát khao mong ước. Tinh thần lao động miệt mài, sự hồn nhiên và trong sáng, ắt sẽ làm nên những dấu ấn trong sự nghiệp của mỗi người, góp thêm cho đời những “giọt mật ” yêu thương.  

      Thanh Tửu (Đài PT- TH Yên Bái)

(1). Cây hoa gùn (hay còn gọi hoa giun) là loài thân bụi, cành mềm lả lướt như dây leo, sống ở vùng đồi, hoa kiểu dáng mẫu đơn, nhưng đài hoa thưa hơn, nhiều màu sắc đẹp và có hương thơm đặc trưng. Rễ, quả là vị thuốc dân gian chữa trị giun cho trẻ em.