Mường Lò - một vùng đất bao quanh là những dãy núi cao hùng vỹ, uy nghi, lại có suối Nậm Thia như dải tóc mây của người con gái đang nồng nàn son sắt chảy mãi đêm ngày. Ai đã từng đến nơi đây, được tham gia vào đêm hội xòe chắc hẳn sẽ không bao giờ quên ánh lửa bập bùng, tay trong tay người người vui hội, ngất ngây hương rượu ấm nồng, chẳng thế mà đã có biết bao thi sĩ say sưa với mảnh đất Mường Lò này như thể bị mê hoặc mà khó lòng dứt nổi.

Để vào Mường Lò, phải vượt qua Đèo Ách - nơi cửa ngõ có mây núi bồng bềnh, uốn lượn, có những dãy núi trùng trùng điệp điệp nối tiếp nhau, có những dải đồi ngô mênh mông, xanh mướt đến lạ kỳ! Đứng trên đèo nhìn xuống, thấy con đường dài ngoằn ngoèo như một con rắn khổng lồ đang trườn quanh các sườn núi. Đường đi khó! Ai cũng sẽ cảm nhận như vậy nhưng cái cảm nhận đó chỉ là nhất thời.

Sang bên này Đèo Ách, dốc Thái Lão sẽ mở rộng cửa chào đón ta bước chân vào cánh đồng Mường Lò phì nhiêu, rộng lớn thẳng cánh cò bay, trong ta sẽ vỡ òa khi thấy một cách đồng mênh mông, bằng phẳng, xanh mướt màu xanh của lúa, của ngô, thấy bầu trời trong hơn, nắng vàng hơn, giòn hơn.

Một nhà thơ “nghiệp dư” đã có câu thơ rằng:

“Anh có vào Nghĩa Lộ với em không
Chiều xuống, nắng thu vàng như mật”
(Anh có vào Nghĩa Lộ - Hoàng Hạnh)

Một chiều mùa thu, thi sĩ ấy ngước nhìn lên bầu trời xanh thẳm, nắng chiếu xuống cánh đồng Mường Lò vàng ươm, nắng chảy tràn trên lá cây, trên từng thớ đất như chất mật ngọt lịm của đất trời Tây Bắc, và rồi, những lời thơ thiết tha chân tình ùa đến một cách tự nhiên, không cầu kỳ, để một hôm nào đó thi sĩ ấy phải “nói cho” người ta nghe về mảnh đất Mường Lò tươi đẹp hơn những gì họ nghĩ. Hơn thế nữa, Mường Lò giống như một cô gái dịu hiền, tha thướt với suối tóc mềm, ngày đêm kể câu chuyện tình thiên cổ:

“Suối Thia kể chuyện tình yêu ngày trước
Bờ núi Hoàng Liên mây trắng ngang trời”
(Anh có vào Nghĩa Lộ - Hoàng Hạnh)

Mường Lò đã “bắt” bao người phải thương nhớ, phải day dứt, phải quyết tâm tìm đến dù chỉ một lần trong đời? Đó là gì? Chẳng phải là những món ăn ngon, lạ, độc (những món ăn ngon ở đâu mà chẳng có); chẳng phải là những cảnh đẹp nhất nhì; chẳng phải vì sự giàu có, trù phú… Đi tìm câu trả lời ấy, có thi sĩ đã phải thốt lên rằng:

“Ta say bởi suối nước trong
Hay say vì suối mặn nồng suối ơi
Người say suối? Suối say người?
Dựng nhà ở mãi nơi đây không về”
(Say suối nước nóng Nghĩa Lộ - Nông Quốc Chấn)

 Có tìm suốt cả cuộc đời này cũng không thể có câu trả lời xứng đáng. Thế nhưng, đối với những tâm hồn đồng điệu, say tình với mảnh đất Mường Lò lại có câu trả lời của riêng mình, dù những câu trả lời ấy không giống nhau:

“Chẳng biết còn đâu hơn Ngòi Thia
Tầng tầng cổ tích
Tầng tầng điệu múa dân gian
Tầng tầng dân ca mê đắm”
(Ngòi Thia - Dương Soái)

Còn có người vừa vào Mường Lò đã tìm thấy ngay câu trả lời cho mình:

“Khăn mây ai vắt ngang trời
Hoa ban ai rắc khắp đồi miền Tây
   Ta vịn gió, ta vịn mây
Rồi đong nỗi nhớ đổ đầy ước mơ”
(Nghĩa Lộ trong tôi - Mai Long)

Cũng dễ hiểu thôi! Đất trời Tây Bắc ngập tràn hoa ban trong nắng sớm, thứ hoa đặc trưng mà chỉ riêng Tây Bắc mới có được và sắc hoa ở đây cũng làm mê đắm lòng người lắm lắm, vậy thì anh chàng thi sĩ kia bị cuốn hút và đắm đuối là phải rồi. Vả lại, sau một hành trình dài khó khăn nhưng vô cùng thú vị thì người bạn đồng hành cùng ta suốt cả chặng đường chỉ có gió, có mây - người bạn mà mỗi khi ta mệt có thể “vịn” vào mà đi tiếp, người bạn mà ta có thể trò chuyện mà không sợ bị “lộ” những nỗi lòng thầm kín của riêng mình.

Mường Lò là thế. Đơn giản và huyền bí. Dịu dàng, e ấp những cũng mạnh mẽ, nhiệt tình. Ai đã đến Mường Lò dù chỉ một lần, khi ra về đều mang tâm trạng nhung nhớ khôn nguôi, họ nhớ:

“Đêm nhà sàn bập bùng lửa gọi
Tính tẩu ngân điệu nhạc xứ Mường
Câu khắp ngân trăng ngàn cũng hát
Nửa điệu xòe đâu đủ hết cuộc vui”
(Nhớ Mường Lò - Đặng Phương Lan)

Và nhớ:

“Chén rượu thơm tay em dâng mời
Câu khắp Thái đưa anh vào đêm hội
Tay cầm tay, bước chân xòe bổi hổi
Trăng chênh chao trên khau cút nhà sàn”
(Mường Lò - Thế Quynh)

Đất Mường Lò, người Mường Lò, tình Mường Lò - có lẽ cả ba điều này đã tạo lên sức hút đối với mỗi người đã từng qua đây và mời gọi những ai chưa từng đến.

Dẫu sự cảm nhận của mỗi người là không giống nhau nhưng ai ai cũng thấy mến yêu và gắn bó với mảnh đất này. Có nói thế nào đi chăng nữa cũng không thể nói hết được những gì thuộc về nơi đây, chẳng vậy mà Mường Lò - Nghĩa Lộ luôn làm cho người ta phải trăn trở, nghĩ suy, phải băng rừng vượt suối mà tìm đến, mà khám phá, mà hiểu cho kì được. Nhưng càng tìm, càng hiểu, càng khám phá thì đôi khi ta lại thấy “thất vọng” vì sự ta biết được chẳng là bao. Thôi đành ở lại nơi đây, hòa mình với đất, với người, với núi, với mây và với tất cả những gì thuộc về Mường Lò để quyết khám phá cho bằng được, để rồi:

“Mỗi bước đi mỗi bước bồi hồi
Ôi! Áo cỏm, khăn piêu
Cái duyên thầm Nghĩa Lộ
Chẳng ai buộc vào mà gỡ mãi không ra”

Đúng là duyên nợ!

Nguyễn Tiến Kiều