Từ năng lực dự báo...
Lục Yên có trên 11 vạn dân, 22 dân tộc sinh sống, gần 80% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là dân tộc Tày, Nùng, Dao. Trung tâm huyện cách trung tâm tỉnh gần 100 km nhưng đi mất 2,5 giờ; cách Hà Nội 270 km nhưng trên dưới 5 giờ mới về tới thủ đô. Giao thông chưa thuận khiến Lục Yên ít nhiều bất lợi trong kết nối với vùng kinh tế trung tâm, động lực. Địa hình chia cắt mạnh, độ cao và độ dốc lớn, một phần diện tích là mặt nước hồ Thác Bà nên nông nghiệp Lục Yên có những nét chung của nông nghiệp miền núi: quỹ đất sản xuất nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 10% tổng diện tích tự nhiên; khó khăn trong thu hút đầu tư và liên kết sản xuất; đặc biệt là thường xuyên chịu tác động lớn từ thiên tai.
Tháng 6/2020, Đảng bộ huyện tiến hành Đại hội lần thứ XXII, nhiệm kỳ 2020 - 2025. Thời điểm đó, so với 5 năm trước, Lục Yên đã có bước phát triển khá hơn với những kết quả cao hơn. Ví dụ, giá trị sản xuất nông lâm nghiệp và thủy sản tăng 29,5%; huyện đã hình thành một số vùng sản xuất nông nghiệp tập trung; 7 xã đã đạt chuẩn nông thôn mới…
Sau 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XXI, tỷ lệ hộ nghèo bình quân giảm 5,6%/năm nhưng vẫn còn trên 6% hộ nghèo, chưa kể số hộ cận nghèo, nguy cơ tái nghèo tiềm tàng ở vùng hồ Thác Bà hay vùng núi dễ "tổn thương” do thiên tai.
Nghị quyết Đại hội XXII Đảng bộ huyện đã dự báo những khó khăn "kiềm chế” sự phát triển, hàng đầu là thiên tai. Ngay sau Đại hội, Huyện ủy đã lãnh đạo triển khai xây dựng và hoàn thành "Đồ án quy hoạch vùng huyện Lục Yên đến năm 2030, định hướng đến năm 2050” theo các tiêu chí huyện nông thôn mới. Đồ án được UBND tỉnh phê duyệt, đã cụ thể hóa "Quy hoạch tỉnh Yên Bái thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050” và các định hướng quy hoạch có liên quan với mục tiêu phát triển theo Nghị quyết Đại hội XIX Đảng bộ tỉnh. Kinh tế nông nghiệp là "đối tượng” ưu tiên, huyện tập trung tái cơ cấu theo hướng cây "con đặc sản, tăng giá trị, thích ứng với biến đổi khí hậu”. Đơn cử, trong trên 7.000 ha đất lúa gieo trồng hằng năm, vùng lúa chất lượng cao 1.000 ha ở các xã: Minh Tiến, Vĩnh Lạc, Mường Lai, Minh Xuân, Lâm Thượng, Mai Sơn, Vĩnh Lạc, Liễu Đô… được xây dựng; 100 ha khác chuyên sản xuất giống nếp đặc sản Lào mu ở xã Khánh Thiện, xã Minh Chuẩn; 200 ha nữa sản xuất gạo Chiêm hương, JO2, ĐS1 theo tiêu chuẩn VietGAP. Vùng Minh Xuân, Liễu Đô, Minh Tiến, Vĩnh Lạc, An Phú, Minh Chuẩn, Tân Lĩnh quy hoạch trồng 500 lạc đỏ đặc sản. Lâm Thượng, Mai Sơn, Tân Phượng… là vùng trồng tre lấy măng, diện tích trên 900 ha. Cùng đó, dân cư nông thôn, nhất là vùng bị ảnh hưởng, thiệt hại và nguy cơ bị ảnh hưởng, thiệt hại do thiên tai từng bước bố trí lại phù hợp với điều kiện, phong tục, tập quán, văn hoá của đồng bào các dân tộc…
Nhà ở mới cho 35 hộ dân bị thiệt hại do hoàn lưu bão số 3 tại khu tái định cư thôn Át Thượng, xã Minh Xuân.
... Đến năng lực ứng phó
Dự báo là một năng lực để hoạch định đường lối, giải pháp; ứng phó tình huống xảy ra cũng là một năng lực. Mỗi năm, Lục Yên chịu ảnh hưởng từ hoàn lưu của 4 - 5 cơn bão và bằng đó cơn áp thấp nhiệt đới. Tình huống thiên tai chưa từng có đã xảy ra tháng 9/2024: mưa lớn, kéo dài do hoàn lưu bão số 3 khiến nước hồ Thác Bà, sông Chảy gây ngập lụt diện rộng; sạt lở đất gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng ở nhiều địa bàn. Đã chủ động, trước cơn bão một tuần, Huyện ủy, UBND huyện liên tục ban hành văn bản hướng dẫn, chỉ đạo. 5 đoàn kiểm tra của lãnh đạo huyện đã tới các địa bàn để chỉ đạo, đôn đốc sơ tán, di dời các hộ dân diện nguy cơ cao và sẵn sàng ứng phó theo phương châm "4 tại chỗ”.
Chủ động, triển khai quyết liệt nhưng thiên tai bất thường vẫn gây thiệt hại nặng nề: 14 người tử vong, 9 người bị thương, trên 50 ngôi nhà sập đổ hoàn toàn, 1.200 ngôi nhà bị ngập nước, thông tin gián đoạn do hàng chục 5 trạm BTS bị ảnh hưởng, giao thông ách tắc, nhiều địa bàn bị cô lập, huyện thiệt hại lớn về sản xuất và kết cấu hạ tầng. Xã Minh Xuân, từ ngày 9 - 15/9/2024: 15 ngôi nhà, 63 ha cây trồng, trên 230 mét kè và kênh tưới tiêu cùng nhiều công trình hạ tầng kinh tế - xã hội bị ảnh hưởng, thiệt hại. Đau đớn nhất là mưa lũ, sạt lở đất làm 10 người tử vong.
"Không bất ngờ. Thiên tai và ứng phó là nhiệm vụ đã được nghị quyết Nghị quyết Đại hội XXII Đảng bộ xã chỉ ra. Hằng năm, địa bàn Át Thượng, Kéo Quạng, Tông Cụm, Nà Tạng, Nà Khà, Kiên Cố, Tông Rạng… luôn được xã quan tâm chỉ đạo, triển khai các biện pháp phòng tránh để giảm nhẹ thiên tai. Trước bão số 3, xã đã chủ động, quyết liệt triển khai và đôn đốc. Thiên tai quá bất thường. Thiệt hại sẽ lớn hơn nhiều nếu không chủ động phòng tránh” - Phó Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Thị Hưng chia sẻ.
Bí thư Chi bộ thôn Át Thượng Vương Văn Biện đưa ví dụ: "Thông tin bão số 3 và hoàn lưu sau bão đã phổ biến sớm tới 150 hộ trong thôn. Cán bộ xã phụ trách thôn, cán bộ thôn phụ trách xóm và các đoàn thể, lực lượng đã tuyên truyền, vận động.
Nhờ đó, tới trưa ngày 6/9, chúng tôi đã di dời 45 hộ dân sống ở nơi nguy cơ cao tới Nhà văn hóa và nhà anh em, họ hàng của họ tránh trú”. Chủ tịch UBND xã Lã Văn Quảng cho biết: "Trước và trong hoàn lưu bão, xã đã sơ tán, di dời 270 hộ, 1.090 người ra khỏi vùng nguy hiểm. Ngay trong mưa lũ, toàn bộ lãnh đạo, công chức, dân quân xã và nhân dân tổng số 260 người có mặt suốt ngày đêm ở những "điểm nóng” nhất như Át Thượng, Kéo Quạng để chỉ đạo tìm kiếm, cứu hộ, tiếp tế, bảo đảm an toàn cho người dân”.
Theo Phó Chủ tịch UBND huyện Đoàn Ngọc Tuấn, 2.044 hộ với 7.333 khẩu vùng ngập lụt, sạt lở đã được sơ tán, di dời đến nơi an toàn: một "kỷ lục” và chỉ làm được nhờ huyện đã rất chủ động và triển khai bài bản, linh hoạt phương án ứng phó.
Ứng phó không chỉ trước, trong tình huống, mà còn sau tình huống.
"Không để ai bị bỏ lại phía sau”, sau thiên tai, những hộ dân còn nhà cửa về lại nơi ở để ổn định cuộc sống; những hộ dân nhà trôi và sập hoàn toàn không thể trở về chính quyền bố trí nơi ở mới an toàn cho dân. Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Hoàng Mạnh Hà trao đổi: "Trong lũ, không để ai bị đói, rét, không có nơi trú tránh an toàn. Ngay sau lũ, huyện bố trí quỹ đất làm nhà tái định cư cho dân: một khu ở thôn Át Thượng, xã Minh Xuân, diện tích khoảng 3,3 ha; một khu ở thôn Khe Bín, xã Tân Phượng, diện tích gần 1,2 ha. Hai khu này tái định cư cho cho trên 100 hộ, tổng mức đầu tư dự kiến trên dưới 50 tỷ đồng”.
Tháng Ba, trở lại Lục Yên: khu tái định cư Át Thượng cho 35 hộ dân đã hoàn thành, đưa vào sử dụng. Một dải từ Động Quan, Tô Mậu đến Tân Lĩnh, Minh Xuân và Minh Chuẩn, Tân Lập: lúa, ngô, khoai, lạc đã xanh đồng; trường học, trạm y tế đã sáng điện; đường thôn xóm phong quang; những ngôi nhà đã ấm áp trở lại như chưa từng ngập chìm trong lũ, dù còn đó những nỗi đau khôn nguôi. Cho dù chịu những thiệt hại nặng nề nhưng đánh giá thật công tâm: Lục Yên đã ứng phó chủ động và khá hiệu quả trong một tình huống chưa từng có. Tất nhiên, có sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của tỉnh và các ban, bộ, ngành, đoàn thể; sự chung tay của cộng đồng doanh nghiệp và xã hội, nhưng rõ ràng năng lực dự báo và ứng phó với tình huống đột xuất, phức tạp, khó lường của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể từ huyện tới cơ sở ở Lục Yên đã được nâng lên.
Quốc Khánh - Hoàng Anh - Trần Ngọc
Bài 2: Hiệu quả từ thể chế hóa, cụ thể hóa
