Hiện nay, các hộ gia đình sử dụng nước hợp vệ sinh mới chỉ chủ yếu tập trung ở các xã, phường, thị trấn vùng thấp. Theo báo cáo của Ban điều hành chương trình môi trường quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn thì hiện nay còn 20,5% dân số ở nông thôn chưa được sử dụng nước hợp vệ sinh. Số này tập trung chủ yếu ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa.

Nguyên nhân chủ yếu là do tập tục sinh hoạt của đồng bào vùng cao như uống nước lã, vệ sinh môi trường không tốt, gia súc, gia cầm chăn thả bừa bãi, chuồng trại chăn nuôi, khu vệ sinh chưa đạt yêu cầu về điều kiện, khoảng cách với khu sinh hoạt, nguồn nước chưa đạt tiêu chuẩn…

Trong năm 2013, toàn tỉnh đã xây dựng được 54 công trình cấp nước tập trung từ các nguồn vốn trung ương và địa phương và 3.267 công trình cấp nước nhỏ lẻ từ nguồn vốn tín dụng của Ngân hàng Chính sách Xã hội. Tuy nhiên, hiện nay toàn tỉnh vẫn còn khoảng 80% hộ gia đình sử dụng nguồn nước riêng như: máng, lần, giếng nước nên rất khó cho quá trình giám sát, kiểm tra nguồn nước người dân đang sử dụng. Đặc biệt, đồng bào vùng cao địa bàn rộng, đi lại khó khăn, ngôn ngữ bất đồng cũng ảnh hưởng đến công tác tuyên truyền vệ sinh nước sạch…

Yên Bái là một tỉnh miền núi, trình độ dân trí khu vực nông thôn còn nhiều hạn chế nên việc triển khai các chương trình, dự án đến với người dân còn gặp khó khăn. Người dân ở các vùng được hưởng lợi dân trí thấp, tỷ lệ hộ nghèo cao, do vậy sự tham gia đóng góp còn gặp nhiều khó khăn nên để đạt được mục tiêu đến năm 2015 có 85% dân số được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh trong thời gian tới cần làm tốt việc đẩy mạnh xã hội hóa, phát triển thị trường nước sạch và các phong trào vệ sinh môi trường nông thôn, huy động sự tham gia rộng rãi của toàn xã hội, các thành phần kinh tế.

Bên cạnh đó, công tác thông tin, giáo dục, truyền thông phải được tăng cường và tiến hành thường xuyên, liên tục bằng nhiều hình thức như: truyền thông trực tiếp, truyền thông đại chúng, tiếp thị xã hội nhằm nâng cao nhận thức của người dân và các cấp chính quyền, khuyến khích người dân đầu tư, tham gia bảo vệ và sử dụng nước sạch và nhà vệ sinh.

Chú trọng phát triển khoa học - công nghệ, nghiên cứu và phát triển theo hướng đa dạng hóa các loại hình công nghệ khai thác, sử dụng nguồn nước hợp lý và nâng cao chất lượng nước phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của từng vùng, đảm bảo nguyên tắc bền vững; ưu tiên tìm kiếm và tận dụng các nguồn nước ổn định ở các vùng đặc biệt khó khăn (vùng thường xuyên hạn hán, lũ lụt, vùng núi cao…).

Đồng thời, mở rộng thị trường nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn thông qua vốn vay ưu đãi của nhà nước, giảm dần vốn ngân sách cho vùng thấp, thành thị để tập trung ưu tiên cho vùng cao, vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn. Bên cạnh đó, cần tăng cường vai trò của chính quyền cơ sở, bởi các điều kiện về nguồn lực, kỹ thuật về cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn, công tác vận hành, bảo dưỡng các công trình nước sạch và vệ sinh diễn ra thường xuyên và lâu dài trong phạm vi quản lý nhà nước.

Về lâu dài, để từng bước thực hiện việc xã hội hóa và hình thành thị trường nước sạch nông thôn, cần nghiên cứu, ban hành các cơ chế chính sách khuyến khích đầu tư và quản lý vận hành cấp nước phù hợp với điều kiện của từng địa phương, tạo điều kiện thuận lợi thu hút các thành phần kinh tế, đặc biệt từ khu vực tư nhân tham gia trong lĩnh vực cấp nước sạch nông thôn, tạo điều kiện để tất cả người dân được dùng nước sạch hợp vệ sinh, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và bảo đảm sức khỏe cộng đồng.

Hồng Duyên