Thách thức đặt ra là, nếu không đủ kinh phí, sẽ dẫn đến thiếu hụt các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS, cả dự phòng và điều trị. Nguy cơ trông thấy là dịch HIV/AIDS có thể sẽ bùng phát trở lại với tỷ lệ kháng thuốc cao và chi phí điều trị tăng cao nhiều lần so với hiện nay...
  
Diễn biến phức tạp

Nhiều người nghĩ tình hình lây nhiễm HIV/AIDS đã hạ nhiệt và đã thực sự kiểm soát được dịch bệnh này. Khi so sánh mới giật mình, số người mắc nhiễm HIV đang cao hơn số người nghiện ma túy: 2.270 người nghiện ma túy trong khi người mắc nhiễm HIV đang sống là 3.538 (nếu tính 1.443 người đã tử vong do AIDS thì con số này lên tới 4.981). Yên Bái đã phát hiện mới 151 trường hợp dương tính với HIV trong 5 tháng đầu năm nay. Bộ Y tế  xếp Yên Bái đứng ... đầu trong 22 tỉnh, thành của cả nước có người nhiễm mới được phát hiện tăng cao so với cùng kỳ và đứng thứ 6 trong 10 tỉnh, thành có trường hợp xét nghiệm dương tính cao nhất 4 tháng đầu năm.

HIV/AIDS đã lan rộng ở 155/180 xã, phường, thị trấn của tất cả 9 huyện, thị xã, thành phố của tỉnh. Dẫn đầu là thành phố Yên Bái, tiếp theo lần lượt là huyện Văn Chấn, Trấn Yên, Yên Bình, thị xã Nghĩa Lộ, Văn Yên, Lục Yên, Mù Cang Chải, Trạm Tấu.

“So với trước đây, hiện nay một số hành vi nguy cơ liên quan đến HIV/AIDS đang có những thay đổi theo hướng phức tạp và khó kiểm soát, can thiệp. Lây truyền qua quan hệ tình dục có xu hướng gia tăng; cảnh báo sự lây lan của dịch trong cộng đồng dân cư, bao gồm cả những nhóm người được coi là có hành vi nguy cơ thấp. Gia tăng sử dụng ma túy tổng hợp trong các nguy cơ cao gồm gái mại dâm và người quan hệ tình dục đồng giới nam dẫn đến tăng nguy cơ lây nhiễm HIV trong các nhóm này và bạn tình của họ” - báo cáo của Bộ Y tế gửi Ủy ban quốc gia Phòng chống HIV/AIDS và ma túy, mại dâm ngày 9/6/2014 đã chỉ ra như vậy.

Yên Bái có gì đáng quan tâm? 70% số người mắc nhiễm là nam giới trong khi nữ giới chỉ có 30%. Số người nhiễm (đang quản lý) chủ yếu từ 30 – 49 tuổi. Người nhiễm mắc có ở mọi thành phần xã hội: nông dân, công nhân, trí thức, sinh viên, học sinh, lao động tự do... Dịch tập trung ở nhóm có hành vi nguy cơ cao là đối tượng nghiện chích ma túy, mại dâm và nữ giới nhiễm HIV được phát hiện có xu hướng tăng.

 Phân tích về hình thái, chiều hướng dịch trong 5 tháng đầu năm 2014: lây truyền qua đường máu chiếm 34,67%, tăng 12,41% so với cùng kỳ; lây qua đường tình dục chiếm trên 14%, còn lại không rõ đường lây. Đối tượng nhiễm cao nhất là nhóm nghiện chích ma túy, chiếm 38,81%, tăng 14,7%; quan hệ tình dục khác giới chiếm 15,28%, tăng trên 10%...

Nhóm Hoa Hướng Dương Trấn Yên trao đổi kinh nghiệm phòng chống HIV.

Thách thức nguồn lực

Phòng chống HIV/AIDS là một chương trình tốn kém về kinh phí, trong khi ngân sách Nhà nước nói chung hạn hẹp, địa phương chủ yếu trông vào kinh phí Trung ương, Trung ương cũng có phần hỗ trợ quan trọng từ các nguồn dự án tài trợ. Yên Bái cũng như nhiều tỉnh, thành khác đang đứng trước những khó khăn rất lớn.

Những năm gần đây, kinh phí cho phòng chống HIV/AIDS đã bị cắt giảm mạnh. Nhiều nhà tài trợ đã dừng viện trợ, một số khác cũng đang giảm nhanh quy mô và sẽ dừng viện trợ trong thời gian tới. Ví dụ: Quỹ Toàn cầu viện trợ đến hết năm 2016, PEPFAR viện trợ đến hết năm 2018. Trong khi, nguồn Chương trình mục tiêu quốc gia cho phòng chống HIV/AIDS từ 245 tỷ đồng năm 2013 cũng cắt giảm còn 83 tỷ đồng năm 2014. Nguồn lực cho phòng chống HIV/AIDS suy giảm mạnh như vậy nhưng các chỉ tiêu phòng chống HIV/AIDS được giao ngày càng cao. Điều trị ARV từ 84.000 bệnh nhân tăng lên 105.000, điều trị Methadone từ 17.000 người tăng lên 80.000 người vào năm 2015.

Bộ Y tế cho biết, tính đến 31/3/2014, tỷ lệ bệnh nhân đang nhận thuốc ARV từ nguồn Chương trình mục tiêu quốc gia cho phòng chống HIV/AIDS chỉ chiếm 6,8% tổng số bệnh nhân đang nhận thuốc ARV.

Thách thức đặt ra là, nếu không đủ kinh phí, sẽ dẫn đến thiếu hụt các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS, cả dự phòng và điều trị. Nguy cơ trông thấy là dịch HIV/AIDS có thể sẽ bùng phát trở lại với tỷ lệ kháng thuốc cao và chi phí điều trị tăng cao nhiều lần so với hiện nay. Trong khi, độ bao phủ các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS còn hạn chế, thì can thiệp giảm tác hại, điều trị ARV, tư vấn và xét nghiệm, giám sát dịch bệnh tất sẽ càng khó khăn hơn.

Tiếp tục triển khai thực hiện các hoạt động chuyên môn theo kế hoạch năm đã được phê duyệt, nhiệm vụ đặt ra cho ngành y tế địa phương là cần tập trung tham mưu cho UBND tỉnh nhanh chóng xây dựng và phê duyệt Đề án Bảo đảm tài chính cho các hoạt động phòng chống HIV/AIDS giai đoạn 2015 – 2020”, đề xuất Trung ương sớm có những tháo gỡ, điều chỉnh phù hợp về kinh phí đầu tư cho phòng chống HIV/AIDS trong tình hình hiện nay.

T.A