Xác định rõ vai trò của cây xanh đô thị, những năm qua, thành phố Yên Bái và nhiều địa phương trên địa bàn tỉnh đã đầu tư trồng, quản lý và chăm sóc cây xanh. Hơn hết, bằng tình yêu với thiên nhiên và cây xanh cộng với nhu cầu tạo cảnh quan, bóng mát, không ít người dân ở khắp các địa bàn đã chủ động trồng cây xanh trước nhà, trên các tuyến đường… Nhờ thế mà thành phố tỉnh lị, trung tâm các huyện, thị đã rợp bóng cây xanh. Mặc dù vậy, câu chuyện về "cây xanh đô thị” vẫn còn nhiều điều cần bàn.
Nhìn lại quá trình phát triển của cây xanh đô thị trên địa bàn tỉnh cho thấy, trước đây (khoảng cuối những năm 1980, đầu những năm 1990 của thế kỷ trước), cây xanh đô thị được trồng tự phát, do nhu cầu che chắn nắng, tạo bóng mát cho ngôi nhà của mình, người dân trồng rất nhiều cây, trong đó chủ yếu là bàng.
Ưu điểm của cây bàng là lớn nhanh, tán rộng, dày lá vào mùa hè nên tạo bóng mát lớn, có những cây bàng trồng lâu năm tỏa bóng mát hàng trăm mét vuông... Rồi cây bàng đã bị đốn hạ dần do tán lá quá rộng, che chắn mất ngôi nhà, biển hiệu quảng cáo và ánh sáng đèn đường; đặc biệt, cây bàng có đặc tính rụng toàn bộ lá vào mùa đông, khiến hình ảnh trơ trọi gầy guộc thiếu thẩm mỹ; chưa kể, vào thời điểm cuối xuân, đầu hè, cây bàng có rất nhiều sâu róm, gây mẩn ngứa cho người sinh sống xung quanh.
Khi xã hội phát triển, có điều kiện về kinh tế, việc trồng cây xanh đô thị cũng đã được các cấp, các ngành quan tâm. Các chương trình, dự án như xây dựng, cải tạo đường giao thông nội thị đã bố trí một nguồn kinh phí cho việc trồng, chăm sóc cây xanh. Những năm trở lại đây, việc trồng, quản lý, chăm sóc cây xanh ngày càng được quan tâm hơn, vì vậy số cây xanh đô thị trồng hai bên hành lang; hoa, cây cảnh trồng trên giải phân cách... ngày càng nhiều hơn. Dù vậy, nhiều người vẫn có cảm giác việc trồng cây xanh đô thị vẫn chưa bài bản, chưa có quy hoạch và định hướng lâu dài.
Nguyên do là việc lựa chọn giống cây vẫn chưa được định hướng hoặc quy định cụ thể và thực hiện một cách nghiêm ngặt, chỗ thì chọn bằng lăng, nơi thì trồng sao đen, mới đây là trồng Hoàng yến, trước đó là bàng Đài Loan, trên đường Nguyễn Tất Thành (Km5 - Yên Bình) có đoạn trồng cau vua; trên địa bàn thành phố Yên Bái trước đây còn trồng nhiều giống cây khác như hoa sữa, tùng Ấn Độ, Osaka...
Sau rất nhiều giống cây được lựa chọn, mới đây huyện Trấn Yên đang triển khai trồng cây kim giao trên các tuyến phố ở thị trấn Cổ Phúc. Việc lựa chọn cây kim giao ở Cổ Phúc đã nhận được rất nhiều ý kiến trái chiều như: đó là giống cây bản địa, tuổi đời cao, lá xanh quanh năm... Ý kiến khác lại không đồng tình khi cho rằng cây đó quá chậm lớn, không có tán... biết bao giờ mới tạo được bóng mát cho các tuyến đường.
Điểm lại hàng loạt các giống cây mà thành phố Yên Bái và nhiều địa phương khác trong tỉnh lựa chọn trồng tại các đô thị cho thấy sự thiếu đồng bộ trong việc lựa chọn giống cây, đây là nhược điểm cần sớm được khắc phục. Theo đó, chúng ta cần nghiên cứu, lựa chọn giống cây phù hợp để trồng tại các đô thị, cây trồng đó phải bảo đảm các tiêu chí cơ bản như: phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu tại địa phương; không rụng toàn bộ lá về mùa đông (như cây bàng), không có mùi hương nồng nặc (như hoa sữa), phải có bộ rễ khỏe và thân cành vững chắc, tránh gãy đổ, gây nguy hiểm khi mưa bão (như phượng vĩ); phân cành muộn, vươn cao và có tán lá tương đối rộng; cần đặc biệt ưu tiên chọn cây có hoa tươi sắc theo mùa...
Khi đã lựa chọn được giống cây phù hợp thì phải tuân thủ việc trồng, cương quyết loại bỏ, không phê duyệt những dự án lựa chọn giống cây không theo quy định. Việc quản lý, chăm sóc cây xanh cũng cần làm bài bản hơn. Theo đó, không cho phép người dân tự ý chặt cây; đơn vị quản lý phải cắt tỉa định kỳ, bảo đảm tạo được cảnh quan, bóng mát nhưng không che chắn ánh sáng đèn đường.
Mặt khác, để cây xanh đô thị phát triển bình thường, tạo cảnh quan thì các công trình truyền tải điện cũng phải được điều chỉnh, trong đó ưu tiên đầu tư các công trình điện ngầm, nếu là công trình nổi thì phải nâng chiều cao của cột đỡ tối thiểu từ 16m - 18m. Có như vậy, việc chặt cây xanh ảnh hưởng đến hành lang an toàn lưới điện ở các tuyến phố mới giảm và những hình ảnh cây bị chặt cụt ngọn, hết cành mới ít đi. Theo TS.Trần Anh Tuấn - Phó Viện trưởng Viện Kiến trúc Cảnh quan và Môi trường, Đại học Lâm nghiệp Hà Nội, các tiêu chí cần quan tâm để lựa chọn cây trồng trong đô thị như: lựa chọn cây trồng bảo đảm về không gian cảnh quan tuyến đường; lựa chọn cây xanh phù hợp với đặc trưng văn hóa của tuyến phố đó; lựa chọn dựa trên đặc trưng sinh học của từng loài cây để có thể đưa ra được các đề xuất tuyến phố nào, đường nào thì trồng loài cây gì…
Yên Bái phấn đấu trở thành một tỉnh xanh, hài hòa, bản sắc, hạnh phúc; một vùng quê đáng sống, cùng với các tiêu chí, các yếu tố khác như màu xanh của cây lá, vẻ đẹp, hương thơm của các loài hoa… nên cây xanh đô thị phải được xem là một trong những yếu tố quan trọng. Thiết nghĩ, nếu các tuyến đường của thành phố Yên Bái rợp mát trong sắc tím của bằng lăng mùa hạ; thị xã Nghĩa Lộ rực trắng hoa ban vào mùa xuân hay vùng cao Mù Cang Chải đẹp miên man bởi sắc hồng đào hoa tớ dày... thì quê hương ta sẽ ngày càng tươi đẹp và đáng sống biết bao!
Tấn Đạt
