Các TTHTCĐ, đặc biệt ở nông thôn đã và đang phát huy hiệu quả, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân nâng cao trình độ, tiếp cận chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào đời sống, cũng như tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao, nâng cao đời sống tinh thần. Thế nhưng, đằng sau những điểm sáng ấy là không ít những trăn trở.
Khi nhà văn hóa chưa trọn vai trò "ngôi nhà chung"
Tại thôn Hát 1, xã Hát Lừu, huyện Trạm Tấu, nhà văn hóa cộng đồng được xây dựng ngay trung tâm thôn, rất thuận lợi cho các sự kiện như hội họp, sinh hoạt chi bộ định kỳ, Ngày Đại đoàn kết, các dịp lễ, Tết và cả các lớp dạy nghề ngắn hạn. Anh Lò Văn Sang - Phó Trưởng thôn Hát 1 phấn khởi chia sẻ: "Từ khi có nhà sinh hoạt cộng đồng này, bà con trong thôn rất thuận tiện trong mọi hoạt động”.
Tuy nhiên, dù thuận lợi về vị trí, nhà văn hóa này lại vướng phải hạn chế về quỹ đất hẹp, không có sân chơi ngoài trời, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao. Tình hình còn đáng báo động hơn tại thôn Hát 2, xã Hát Lừu. Được đầu tư cách đây hơn chục năm, nhà văn hóa cộng đồng thôn Hát 2 hiện đã xuống cấp nghiêm trọng và gần như bị bỏ hoang do thiếu kinh phí duy tu bảo dưỡng. Ông Lò Văn Tiếp - Chủ tịch UBND xã Hát Lừu chia sẻ: "Các hoạt động văn hóa, thể thao, tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật đều được tổ chức tại nhà văn hóa thôn và rất hiệu quả. Tuy nhiên, để có cơ sở vật chất phục vụ riêng cho TTHTCĐ xã thì chưa đảm bảo. Chúng tôi phải tận dụng nhà văn hóa thôn để hội họp định kỳ, rất khó khăn”.
Nhà văn hóa cộng đồng thôn Hát 1, xã Hát Lừu, huyện Trạm Tấu.
Không riêng Trạm Tấu, tại huyện Văn Chấn, nhiều xã vùng cao cũng chưa được đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị cho TTHTCĐ. Thực tế, phần lớn các điểm được gọi là nơi học tập cộng đồng chính là các nhà văn hóa cộng đồng thôn. Một số được xây dựng từ nguồn kinh phí các thiết chế văn hóa, số khác được bàn giao lại từ các điểm trường lẻ sau sắp xếp lại quy mô mạng lưới trường lớp học. Điều này đặt ra nhiều thách thức để các điểm này phát huy đúng chức năng của một nhà văn hóa cộng đồng – nơi tổ chức mọi hoạt động văn hóa, giáo dục cho người dân.
Đơn cử, nhà văn hóa cộng đồng thôn An Hợp, xã Minh An, được đầu tư từ năm 2006, nay đã xuống cấp, nằm ở vị trí bất tiện và không có sân chơi. Khi cần sự kiện tập trung đông người, người dân phải mượn hội trường lớn của xã. Ông Triệu Như Đình - Chủ tịch UBND xã Minh An cho biết: "Toàn xã có 7/7 thôn có nhà văn hóa cộng đồng, nhưng hoạt động còn nhiều khó khăn, hạn chế. Cơ sở vật chất thiếu thốn, trang thiết bị hầu hết còn thiếu. Một số nhà văn hóa thôn được bàn giao từ điểm trường cũ nên xa khu dân cư, đi lại khó khăn, khiến việc thu hút bà con đến sinh hoạt bị hạn chế”.
Ông Đình cũng nhấn mạnh về bộ máy của TTHTCĐ xã: "Có giám đốc và phó giám đốc, nhưng chủ yếu là kiêm nhiệm, không có phụ cấp, không có chế độ ưu đãi. Do đó, việc duy trì hoạt động rất khó khăn, đặc biệt là về cơ sở vật chất và trang thiết bị cần thiết”.
Cần một cú hích mạnh mẽ!
Nguyên nhân của những hạn chế trên đến từ nhiều phía: thiếu kinh phí đầu tư, thiếu chính sách hỗ trợ cán bộ phụ trách trung tâm, chưa có cơ chế vận hành hiệu quả và thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, các ngành. Phần lớn các trung tâm không có cán bộ chuyên trách, người phụ trách thường kiêm nhiệm nên hoạt động chưa đều đặn, thiếu nội dung thiết thực.
Tuy nhiên, giữa bức tranh còn nhiều gam màu trầm, vẫn có những điểm sáng từ lòng nhiệt huyết của cộng đồng. Nghệ nhân Hờ A Thào ở xã Bản Công, huyện Trạm Tấu là một ví dụ. Ông đã tự bỏ kinh phí mở lớp dạy thổi khèn Mông cho thanh thiếu niên ngay tại nhà văn hóa thôn Tà Chử – nơi lâu nay ít được sử dụng. Ông Thào tâm sự: "Ngôi nhà này vốn là điểm trường học cũ, sau khi các cháu đi học ở trung tâm xã thì bị bỏ hoang. Tôi thấy thế mới xin thôn, xin xã để đặt một trung tâm dạy khèn cho các cháu. Nhà cửa không có gì, bàn ghế không đủ, đồ dùng cá nhân tôi phải tự mua sắm thêm”. Mô hình này cho thấy, nếu được đầu tư đúng mức và phát huy tốt vai trò cộng đồng, TTHTCĐ hoàn toàn có thể trở thành nơi truyền lửa văn hóa và kiến thức cho người dân.
Ông Hảng A Hành - Phó Chủ tịch UBND xã Bản Công, huyện Trạm Tấu cho biết: "Xã có 4/5 thôn có nhà sinh hoạt cộng đồng, nhưng chỉ có hai thôn được Nhà nước đầu tư, hai thôn còn lại là điểm trường lẻ được bàn giao. Một thôn thì nhà gỗ đã hư hỏng hoàn toàn, bà con phải nhờ nhà trưởng thôn hoặc hộ dân rộng rãi để sinh hoạt. Xã thì chưa được đầu tư về nhà sinh hoạt cộng đồng tại xã chưa đầy đủ”.
Xã Tân Đông, huyện Trấn Yên phát huy hiệu quả của Trung tâm học tập cộng đồng.
Để thực hiện thành công mục tiêu đến năm 2030 theo Quyết định 1716/QĐ-TTg và Kế hoạch 96 của UBND tỉnh Yên Bái, đưa các TTHTCĐ thực sự trở thành "trường học nhân dân” – nơi mọi người dân có thể học tập suốt đời, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt: Cụ thể như đầu tư cơ sở vật chất cần ưu tiên xây dựng TTHTCĐ tại vị trí thuận tiện, gần khu dân cư, có không gian sinh hoạt rộng rãi, được trang bị thiết bị tối thiểu như máy tính, internet, thư viện, tủ sách. Ông Hành mong muốn: "Để các trung tâm này hoạt động đúng như mong muốn, cần đầu tư cơ sở vật chất đầy đủ như tăng âm, loa, bàn ghế”.
Tiếp tục xây dựng đội ngũ báo cáo viên, cộng tác viên ở cơ sở; xem xét chế độ phụ cấp, ưu đãi để cán bộ chuyên trách TTHTCĐ yên tâm công tác, không kiêm nhiệm quá nhiều việc. Ông Khang A Chua - Phó Chủ tịch UBND huyện Trạm Tấu nhấn mạnh: "Cần tăng cường vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền đối với hoạt động của trung tâm này. Đồng thời, xem xét nghiên cứu hỗ trợ vốn, nguồn kinh phí nhất định để hỗ trợ thêm cho bộ máy hoạt động và công tác thu thập dữ liệu, tài liệu. Cùng với đó, cần thường xuyên tổ chức các chương trình học tập phù hợp với thực tiễn địa phương như chuyển giao kỹ thuật nông nghiệp, kỹ năng sống, xóa mù chữ, bảo tồn văn hóa dân tộc; tích cực tuyên truyền, quán triệt các quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về xây dựng xã hội học tập, tiếp tục hoàn thiện cơ chế chính sách đối với TTHTCĐ; khuyến khích và hỗ trợ những cá nhân, tổ chức tâm huyết như nghệ nhân Hờ A Thào để lan tỏa những mô hình học tập hiệu quả”.
Nhu cầu học tập của người dân vùng cao là rất lớn. Với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của chính quyền các cấp, sự chủ động của chính quyền cơ sở và sự đồng hành tích cực của cộng đồng, các TTHTCĐ tại Yên Bái sẽ phát huy đúng vai trò, góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trình độ dân trí và thúc đẩy phát triển bền vững các vùng đặc biệt khó khăn của tỉnh.
Hoài Văn
