Cùng với phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất của người dân, những nét văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc được khơi dậy. Nghĩa Lộ đang có những bước đi để trở thành thị xã văn hóa trong tương lai.

Để xây dựng Nghĩa Lộ thành trung tâm kinh tế, thành thị xã văn hóa, từ năm 2003, Đề án xây dựng thị xã văn hóa giai đoạn 2003 - 2010 và triển khai đồng bộ các giải pháp để thực hiện. Trong đó thị xã đã đẩy mạnh và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, phát huy tốt tiềm năng lợi thế, tập trung phát triển kinh tế, duy trì mức tăng trưởng cao (trên 13%/năm). Vì vậy thu nhập bình quân đầu người hàng năm của người dân được nâng lên, đạt 13,25 triệu đồng năm 2011, tăng gấp 7 lần so với năm 1995.

Với lợi thế cửa ngõ của mình, Nghĩa Lộ đã vươn lên phát triển thành trung tâm thương mại - dịch vụ trong khu vực, trong đó thương mại dịch vụ  trở thành ngành kinh tế mũi nhọn chiếm 57,1% cơ cấu kinh tế. Lĩnh vực công nghiệp -  tiểu thủ công nghiệp cũng được phát triển với giá trị năm 2011 đạt 50,2 tỷ đồng. Được thiên nhiên ưu đãi, đất đai bằng phẳng phì nhiêu, nông nghiệp thị xã được phát triển toàn diện theo hướng hiện đại gắn với xây dựng nông thôn mới.

Đến năm 2011, thu nhập bình quân trên một ha canh tác của thị xã đã đạt 109,23 triệu đồng - tăng 4,5 lần so với năm 1995; tổng sản lượng lương thực có hạt đạt trên 9.300 tấn. Từ đẩy mạnh huy động các nguồn lực đầu tư có hiệu quả mà  Nghĩa Lộ đã có hệ thống kết cấu hạ tầng điện, đường, trường, trạm và các thiết chế văn hóa, thông tin, thể dục thể thao tương đối  hoàn chỉnh, đáp ứng được nhu cầu  phát triển cũng như phục vụ nhu cầu sinh hoạt của nhân dân. Các công trình văn hóa như: Khu Di tích lịch sử Căng và Đồn Nghĩa Lộ, Khu tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh và một số công trình văn hóa khác như bảo tàng, sân vận động được cải tạo, nâng cấp càng làm thị xã thêm đẹp, hấp dẫn du khách bốn phương.

Cùng phát triển kinh tế, văn hóa xã hội tiếp tục được đẩy mạnh, trong đó sự nghiệp giáo dục đào tạo được quan tâm hàng đầu. Đến nay, thị xã Nghĩa Lộ đã đạt chuẩn và củng cố vững chắc kết quả phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi, phổ cập THCS và hiện đang phấn đấu theo hướng phổ cập bậc trung học phổ thông. Hiện có 47,6% số trường trực thuộc phòng Giáo dục - Đào tạo thị xã quản lý đạt chuẩn quốc gia, vì vậy chất lượng giáo dục ngày càng được nâng lên, số học sinh trúng tuyển vào các trường cao đẳng, đại học ngày càng nhiều.

Bên cạnh đó, công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân được nâng cao chất lượng do các trạm y tế cơ sở dần được hoàn thiện, Bệnh viện Đa khoa Nghĩa Lộ được đầu tư nâng cấp về cơ sở vật chất, trang thiết bị, đã làm tốt công tác khám chữa bệnh ban đầu cho nhân dân các dân tộc trong thị xã và khu vực phía tây. 

 Quan tâm đời sống tinh thần của người dân, hệ thống văn hóa thông tin, phát thanh, truyền hình ngày càng được mở rộng. Đến nay 100% địa bàn phủ sóng phát thanh truyền hình, 7/7 xã phường có đài truyền thanh cơ sở; tỷ lệ hộ dân có phương tiện nghe nhìn chiếm 90%; bình quân 20 máy điện  thoại cố định/100 người dân.

Các phong trào thể dục, thể thao, trọng tâm là phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, xây dựng nếp sống văn minh đô thị được đẩy mạnh. Đến hết năm 2011, thị xã có 87% số hộ gia đình đạt tiêu chuẩn văn hóa, 71% số thôn, bản tổ dân phố đạt tiêu chí văn hóa; 6/7 xã, phường ra mắt xã, phường văn hóa; 97% cơ quan, đơn vị đạt chuẩn văn hóa.

Đặc biệt, công tác khôi phục, bảo tồn văn hóa truyền thống được đẩy mạnh với các hoạt động khôi phục hội thi, hội diễn, khuyến khích nghệ nhân, người am hiểu, yêu thích văn hóa dân tộc, truyền dạy và sưu tầm các giá trị truyền thống. Thị xã đã khôi phục và truyền dạy 6 điệu xòe cổ dân tộc Thái, các điệu múa dân gian, nhạc cụ dân tộc, dạy chữ Thái cổ, tổ chức phục dựng lễ hội Rằm tháng Riêng, tết Xíp Xí của đồng bào Thái đen, “Xên bản, Xên mường”, sinh hoạt “Hạn khuống”, khôi phục bảo tồn nhà sàn truyền thống, các món ăn dân tộc và ngành nghề truyền thống…

Dù còn nhiều việc phải làm để thực hiện mục tiêu xây dựng nơi đây thành trung tâm kinh tế xã hội, thành thị xã văn hóa khu vực phía Tây nhưng đến Nghĩa Lộ hôm nay, chứng kiến những đổi thay từng ngày của một vùng đất lịch sử giàu văn hóa này, tin rằng một ngày không xa Nghĩa Lộ sẽ  đạt mục tiêu trở thành một thị xã văn hoá miền núi tiêu biểu của cả nước.

P.V