Có được kết quả đó, là do có sự lãnh đạo chặt chẽ của các cấp ủy, sự chỉ đạo kịp thời, đồng bộ của chính quyền và ngành công an. Đó còn là kết quả của công tác tuyên truyền, vận động gắn với kiểm tra giám sát, trong đó lấy tuyên truyền vận động nhân dân làm biện pháp hàng đầu. Thú rừng và chim muông từ đó ít bị đe dọa, một số loài chim, thú có chiều hướng phục hồi, góp phần làm phong phú tài nguyên và cải thiện môi trường sinh thái; không còn xảy ra những cái chết thương tâm do đi săn, bắn nhầm vào người, thậm chí, do sơ suất để súng cướp cò hoặc vỡ nòng súng gây tai nạn, tử vong như đã từng xảy ra.

Tuy nhiên thời gian gần đây, súng săn tự chế lại tái xuất hiện và có chiều hướng gia tăng ở một số địa phương. Ông Triệu Trung Sơn - bí thư chi bộ 2, làng Túc, xã Phúc Lợi cho biết, ở thôn ông đã có khoảng 20 khẩu súng săn các loại, có 1 phần súng còn sót lại từ trước và hầu hết là súng mới chế tạo. Còn ông Triệu Trung Phúc - Chủ tịch UBND xã Phúc Lợi thì thừa nhận, một số người dân trong xã có sử dụng súng săn, hiện nay chưa có con số thống kê chính xác nhưng ông Phúc ước có khoảng 40 hộ có sở hữu loại súng săn tự chế này.

Để tìm nguyên nhân vì sao súng săn tự chế trở lại dễ dàng như thế, chúng tôi tham khảo ý kiến một số cán bộ và nhân dân ở xã Phúc Lợi, đều được nghe những nhận định khá trùng lặp. Bà con giải thích rằng đồng bào dân tộc có tập quán sản xuất du canh, quen hái lượm và khai thác lâm sản nơi rừng sâu núi thẳm, nhiều thú rừng đe dọa phá hoại nương rẫy nên họ đã sáng tạo ra các loại cạm bẫy và súng săn để phòng vệ, đồng thời cũng là công cụ để săn bắt, tìm kiếm thức ăn từ động vật hoang dã, do vậy khẩu súng đã gắn bó lâu đời, như người bạn chí cốt của đồng bào nhiều dân tộc.

Mặt khác, việc chế tạo súng cũng không khó khăn lắm, nòng súng đã có các loại ống thép đúc sẵn, có tiền là mua được, báng súng tự đẽo bằng gỗ, còn bộ phận quan trọng nhất là cò súng thì chỉ mấy ông thợ rèn với kìm búa thô sơ là chế tạo được, thậm chí cả thuốc súng, kíp nổ và đạn cũng đều tự chế tạo được. Nghĩa là, súng kíp như một loại hàng hóa "tự sản - tự tiêu", cần dùng thì sản xuất là có ngay.

Nhận định và giải thích của bà con như vậy nghe có vẻ phù hợp với tập quán của đồng bào dân tộc, nhưng đó là điều kiện của cuộc sống du canh du cư ngày xưa. Còn hôm nay, nhà ở quây quần thành từng cụm dân cư, rừng núi quang dần và thú rừng cũng ngày càng vắng bóng. Hơn nữa, Nhà nước đã quy định cấm sản xuất, tàng trữ và sử dụng vũ khí thô sơ.

Vậy sao súng săn vẫn còn trong một số hộ dân? Trả lời câu hỏi này, một đảng viên cao tuổi ở xã Phúc Lợi đã cười “độ lượng” và nói rằng: "Cán bộ chưa biết hết đâu, nhà ở thôn là nơi để ở, còn để làm ăn thì một số hộ phải làm các nhà tạm ở trên rừng. Bây giờ trồng cây gì trên nương cũng phải trông coi, cho nên ngủ đêm trên lán coi nương phải có khẩu súng làm bạn!". Ông cũng cho biết, chính quyền xã có nhắc nhở, nhưng thấy người này dùng được người khác cũng bắt chước làm theo, chưa thấy ai bị xử phạt vì dùng súng săn tự chế tạo.

Những nguyên nhân nói trên là phản ảnh của nhân dân, còn các đồng chí lãnh đạo xã nói về vấn đề này thế nào? Chủ tịch UBND xã - ông Triệu Trung Phúc báo cáo với đoàn kiểm tra của Huyện ủy Lục Yên là do địa bàn xã quá rộng, nhiều rừng núi và sông hồ chia cắt, giao thông đi lại khó khăn, dân cư phân tán, một số hộ làm trang trại trong rừng nên rất khó kiểm tra, phát hiện. Mặt khác, trình độ dân trí không đồng đều, một số tập quán không phù hợp chậm thay đổi... Như vậy, cả ý kiến nhân dân và nhận định của cán bộ lãnh đạo đều ít thấy nhắc đến vai trò tham mưu của lực lượng công an xã và các biện pháp đã áp dụng để quản lý và xử lý của chính quyền cơ sở.

Sử dụng vũ khí tự chế tạo, đặc biệt là súng kíp là thói quen đã có từ lâu đời của đồng bào các dân tộc thiểu số ở miền núi. Nhưng ngày nay, thói quen ấy đã trở nên nguy hiểm cho tính mạng con người, môi trường sinh thái và trật tự an toàn xã hội. Việc Nhà nước chủ trương thu hồi, cấm sử dụng vũ khí tự chế tạo là hết sức cần thiết. Hiện tượng tái xuất hiện súng săn ở xã Phúc Lợi và có thể có cả ở những xã khác là vấn đề không thể xem thường.

Cùng với việc tuyên truyền vận động và đẩy mạnh thực hiện các biện pháp kiểm tra, quản lý, xử lý của cơ sở, rất cần có sự chỉ đạo kịp thời và hỗ trợ đắc lực của ngành công an và chính quyền, để các qui định của Nhà nước được thực hiện nghiêm túc, công bằng, tạo nề nếp cho mọi người dân đều nêu cao ý thức sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật.

Bùi Văn Tòng