Thực hiện Công văn số 21/TTr-UBND ngày 7/3/2013 của Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái đề nghị thẩm định, trình Thủ tướng Chính phủ công nhận Bảo vật quốc gia, trung tuần tháng 8 vừa qua, đoàn giám định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT&DL) đã có buổi làm việc với Bảo tàng tỉnh Yên Bái để thẩm định các hiện vật, cổ vật đối với 4 hiện vật đang được lưu giữ, bảo quản tại Bảo tàng tỉnh  là: thạp đồng Hợp Minh, tượng đồng Khe Quỷ, tượng đồng Hà Chương, sơn pháo 75 ly - là những hiện vật có giá trị lớn về lịch sử, mỹ thuật đặc trưng của địa phương.

Đoàn giám định của Bộ gồm các chuyên gia đầu ngành khảo cổ như: Giáo sư, Tiến sĩ Lưu Trần Tiêu – Chủ tịch Hội đồng Giám định cổ vật Bộ VH-TT&DL; Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quốc Hùng – Phó cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Phó chủ tịch Hội đồng; Phó giáo sư, Tiến sĩ Tống Trung Tín – Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam, Ủy viên Hội đồng; Tiến sĩ Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng; bà Trần Thị Thúy Hà - chuyên viên Cục Di sản văn hóa.

Tháng 1/2013, Hội đồng khoa học Sở VH-TT&DL tỉnh Yên Bái đã nghiên cứu, lập hồ sơ đề cử 4 hiện vật trên trình Bộ VH-TT&DL thẩm định. Thạp đồng Hợp Minh, phát hiện năm 1995 tại xã Hợp Minh, thành phố Yên Bái. Sau khi được phát hiện và lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh đã có rất nhiều các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu và đánh giá rất cao.

Thạp còn nguyên vẹn, hoa văn trang trí tinh xảo thể hiện nét đặc trưng của văn hóa lúa nước, bên trong thạp còn lưu giữ được một bộ hài cốt của một trẻ em chừng 5 - 6 tuổi, đồ tùy táng kèm theo còn một dao găm chữ “T”, một rìu đồng, một mảnh đĩa đồng có chân, một quả nhạc đồng và một khuyên tai bằng đá ngọc bích mài nhẵn bản dẹt 4 mẫu, ngoài ra còn có vết đan lông đôi dính trong thành  thạp.

Tượng đồng Hà Chương, tượng đúc để thờ anh hùng chống ngoại xâm người dân tộc thiểu số Hà Chương (đền thờ tại xã Châu Quế Hạ, huyện Văn Yên), là nhân vật có thực trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên – Mông thế kỷ XIII. Tượng đôi nam nữ Khe Quỷ là hiện vật độc đáo, đại diện cho nghệ thuật tượng tròn cổ tiêu biểu ở thời kỳ văn hoá Đông Sơn của người Việt cổ, thể hiện ý tưởng khát vọng sinh sôi nảy nở, sự phồn thịnh của con người và vạn vật.

Tượng đôi nam nữ cũng thể hiện kỹ thuật điêu khắc về đường nét và phản ánh thẩm mỹ, cảm quan về âm dương của cư dân Việt cổ ở giai đoạn này. Khẩu sơn pháo 75 ly được sử dụng tấn công cứ điểm Pú Chạng trong chiến dịch Tây Bắc màn 1, giải phóng phân khu Nghĩa Lộ, mở cánh cửa thép cho bộ đội ta tiến vào giải phóng miền Tây Bắc để làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

Lần công nhận Bảo vật quốc gia thứ nhất ngày 1/10/2012, thạp đồng Đào Thịnh của Yên Bái đã được công nhận là 1 trong 30 Bảo vật quốc gia. Thạp đồng Đào Thịnh (được tìm thấy tại xã Đào Thịnh, huyện Trấn Yên năm 1963, hiện nay được lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia Việt Nam ), được nhận định là chiếc thạp độc nhất vô nhị về kích thước, và giá trị mỹ thuật nằm trong thời kỳ văn hóa Đông Sơn cách ngày nay trên dưới 2.500 năm.

Trong những năm gần đây, Yên Bái được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước đánh giá là “cái nôi của thạp đồng”, bằng chứng là đã phát hiện được trên 30 chiếc thạp nằm rải rác bên bờ sông Hồng thuộc các huyện Trấn Yên và Văn Yên. Đó là minh chứng cho một thời kỳ phát triển đồ đồng rực rỡ ở nơi đây, thể hiện nét văn hóa, kỹ thuật đúc đồng và mỹ thuật tinh xảo trên những chiếc thạp.

Sau khi nghiên cứu, thẩm định các hiện vật, các thành viên của đoàn giám định nhất trí cao với hiện vật thạp đồng Hợp Minh cho đề cử xét duyệt công nhận Bảo vật quốc gia đợt này.

Với niềm tự hào về lịch sử địa phương cha ông để lại, để cả nước biết tới mảnh đất truyền thống lâu đời, minh chứng cho “cái nôi của thạp đồng” cũng như nét văn hóa, đời sống, đấu tranh giữ gìn quê hương. Chúng ta tự hào mảnh đất Yên Bái đã và đang góp phần lớn lao cho lịch sử của dân tộc.

Nguyễn Hòa