Ngày ấy, quân Việt Minh mới lập Chiến khu Vần. Thế mà vùng Mường Lò xa xôi, đi lại khó khăn dốc núi, có Căng giam giữ các chiến sĩ cách mạng, nhân dân các dân tộc nơi đây sớm hướng theo cách mạng. Nhiều thanh niên trai tráng tụ hội lại, lập ra Đoàn thanh niên Trung Kiên. Riêng ở phố Nghĩa Lộ, Đoàn có các anh Nguyễn Côn (tức Nguyễn Liêm), Đặng Văn Tám, Trần Mạnh, Nguyễn Văn Hiện, Tài Tít, Nguyễn Văn Liên (Quyền Liên), Bùi Đức Vị, Bùi Đức Lương, Nguyễn Đăng Long, Lâm Văn Hiệt...

Thấy lực lượng cách mạng phát triển, ở trong tình thế bị bao vây, viên Tri phủ Đặng Phạm Lộc tham lam vơ vét tiền thuế của dân, định cùng vợ con bỏ trốn. Cuộn tiền vào khăn, tri phủ cho phu đeo vào người. Vàng, bạc, thuốc phiện, quan cho đóng vào hòm, đóng lên yên ngựa. Toán lính đi hộ tống, mang theo súng đạn, quan cho mặc áo quần thường dân. Đoàn người, ngựa ấy lén lút đi khỏi Nghĩa Lộ vào đêm tăm tối, như toán lái buôn trâu, buôn thuốc phiện thời ấy.

Việc làm này của quan tri phủ không thể qua mắt của dân và Đoàn thanh niên Trung Kiên. Phát hiện ra, anh Nguyễn Côn báo ngay cho Đoàn thanh niên. Anh em lập tức tập hợp hơn chục đoàn viên, với hai khẩu mút-cơ-tông, ba khẩu súng săn hai nòng và một số quả... pháo cối. Anh em tính toán, ta ít súng đạn, nếu gặp Tri phủ, có nổ súng đánh nhau, đốt thêm pháo để thị uy. Do sức trẻ, đi đường tắt, anh em ra đến Đèo Ách trước. Nhưng thiếu kinh nghiệm, khi phục kích, anh em lại để viên tri phủ phát hiện. Bỏ mặc vợ con cùng đoàn người hộ tống, Tri phủ Đặng Phạm Lộc vội thúc ngựa quay lại.

Chính quyền, bọn quan lại ở Nghĩa Lộ nao núng, ta lại bắt được vợ con, lực lượng cách mạng quyết định viết thư cho Đặng Phạm Lộc dụ hàng. Tình hình cách mạng phát triển nhanh chóng, không đợi thư trả lời, lực lượng ta tiến vào Nghĩa Lộ. Trên đường đi, quân giải phóng chiếm kho thóc của Nhật ở Mỵ, chia cho dân cứu đói.

Ngày 4/7/1945, quân giải phóng chiếm kho thóc của Nhật ở Bản Hốc, chia cho dân, thu được 27 khẩu súng. Thanh thế của cách mạng lớn mạnh, vang dội. Số thanh niên xin vào quân giải phóng ngày một đông. Vào đến Thái Lão, lực lượng ta đủ mạnh giành chính quyền ở vùng Nghĩa Lộ, nhưng thấy có thể gây đổ máu là không cần thiết, ta lại viết thư lần nữa cho viên Tri phủ Đặng Phạm Lộc. Lần này, nhận được thư, viên Tri phủ đã bàn với viên Quản Nhượng rồi viết thư trả lời. Bức thư viết:

“Kính thưa các ông! Tôi và những bộ hạ của tôi nhận thấy lực lượng của các ông là rất mạnh, chính sách của Mặt trận Việt Minh là rất nhân đạo, rất đoàn kết, vì vậy tôi đã quyết định đầu hàng các ông. Tôi cũng đã thông sức cho anh em công chức, đồn binh và hương lý các xã đón tiếp các ông vào tiếp nhận. Tôi xin đảm bảo lời nói của tôi trong thư là thành thật, nếu tôi phản bội xin các ông thẳng tay trừng trị. Điều cuối cùng, tôi cúi xin các ông tha thứ cho vợ con tôi và cho tôi được gặp. Tôi xin đội ơn các ông vạn bội. Ký thư Đặng Phạm Lộc”.

Biết quân giải phóng tiến vào giành chính quyền ở vùng Nghĩa Lộ, Đoàn thanh niên Trung Kiên của phố cùng đoàn thanh niên các xã vùng lòng chảo Mường Lò bàn bạc, phối hợp hành động. Anh em phân công người giám sát động tĩnh trong phủ, trên đồn. Anh em cử người bí mật vận động nhân dân may cờ đỏ sao vàng, làm sẵn băng khẩu hiệu để đón quân giải phóng.

Sáng ngày 6 tháng 7 năm 1945, quân cách mạng từ Thái Lão tiến vào. Nhân dân Mường Lò túa ra hai bên đường đón mừng. Mọi người chứng kiến cảnh quan Tri phủ, viên Quản Nhượng, cùng các chánh tổng, lý trưởng khăn áo chỉnh tề, tay cầm cờ trắng ra bờ Ngòi Thia, xếp hàng đón quân cách mạng.

Quân giải phóng hùng dũng tiến vào, vừa đi vừa hát. Cả phố Nghĩa Lộ bỗng thành rừng cờ cách mạng, rừng khẩu hiệu đỏ rực, rừng người. Tại phủ đường, mọi nghi thức đã sẵn sàng. Từng hòm súng đạn xếp cao giữa sân. ấn tín, mọi giấy tờ đặt sẵn trên bàn. Tiếp quản xong phủ đường, viên Tri phủ đưa quân giải phóng lên tiếp quản đồn binh. Súng đạn xếp gọn thành đống, binh lính đứng xếp hàng. Viên Quản Nhượng làm nốt chức trách cuối cùng: hô lính đứng nghiêm, giao cho quân giải phóng, giao tất cả 60 khẩu súng có trong đồn, 13 hòm đạn và chiếc máy chữ.

Nhận bàn giao, người chỉ huy quân giải phóng tuyên bố giải tán bộ máy cai trị của Nhật, Pháp từ huyện, phủ đến xã, bản. Cách mạng cho phép anh em binh sĩ, công chức của chính quyền phát xít, thực dân được tự do về nhà làm ăn. Ai muốn vào du kích, vào quân giải phóng thì tự nguyện ghi tên.

Thấm thoát mới đó đã 63 năm, nhiều cụ già còn nhớ như in về ngày đó, kể lại cùng con cháu.

Trần Cao Đàm