Đi đôi với công tác tuyên truyền, giáo dục là xây dựng mô hình điểm gắn với phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư” như các mô hình làng văn hóa vùng người Mường ở thôn Ao Luông, xã Sơn A; làng văn hóa dân tộc Thái ở thôn Bản Hốc, xã Sơn Thịnh; làng văn hóa người Mông ở thôn Pang Cáng, xã Suối Giàng…

Trong xây dựng mô hình điểm, trọng tâm bảo tồn được tập trung vào bảo tồn ngôn ngữ, kiến trúc nhà ở, bảo tồn các sinh hoạt văn hóa như ẩm thực truyền thống, nghi lễ tín ngưỡng, văn nghệ  dân gian, giữ gìn nghề truyền thống như nghề đan lát, dệt thổ cẩm, rèn đúc nông cụ...

Ngoài việc bảo tồn làng văn hóa mang tính đặc thù, địa phương còn chú trọng các giải pháp kết hợp trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động tại những cơ sở này để từng bước nâng cao thu nhập cho người dân; khuyến khích người dân hình thành mục tiêu, ý tưởng phát triển kinh tế thông qua hoạt động du lịch.

Nhìn chung, các địa phương xây dựng mô hình đều tạo được những thành công rõ rệt và có sức lan tỏa ra toàn huyện trong việc bảo tồn văn hóa tộc người và bản sắc văn hóa vùng Văn Chấn - Mường Lò. Thành công tiêu biểu có thể kể đến là 3 tập khảo cứu văn hóa của tác giả Bùi Huy Mai. Huyện cũng đã phối hợp với Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật tỉnh xuất bản nhiều số chuyên đề về huyện Văn Chấn; phát hành một số băng, đĩa nhạc với các sáng tác và sưu tầm trên quê hương Văn Chấn; tổ chức định kỳ hai năm một lần các hội diễn, lễ hội gắn với hội thao dân tộc.

Nhờ vậy, toàn huyện hiện có nay đã 250 đội văn nghệ quần chúng, 233 nhà văn hóa. Thông qua hoạt động của các đội văn nghệ, nhiều làn điệu dân ca, dân vũ cổ được bảo tồn như múa mỡi của người Mường; múa cầu mùa, múa xẹ xi, múa cá lượn, múa tra hạt của người Khơ Mú; các điệu múa khèn độc đáo của người Mông; múa bắt ba ba, múa trong lễ cấp sắc của người Dao; các điệu xòe cổ của người Thái… Tín ngưỡng dân gian mang đậm yếu tố nhân văn trong các tộc người tiếp tục được duy trì.

Đặc biệt, nhiều lễ hội, nghi lễ có dấu hiệu mai một nghiêm trọng thì nay đã được khôi phục lại như lễ hội Lồng tồng, lễ hội Xên đồng, xên bản, Xên mường, lễ cúng vía trâu của người Thái; lễ cầu mùa, lễ hội Tăm khảu mảu của người Tày; lễ cầu mùa, cầu mưa của người Mường, người Khơ Mú, người Thái; lễ cúng đình của người Tày, người Mường…

Bảo tồn bản sắc văn hóa vẫn là vấn đề đã và đang được  tiếp tục được sự quan tâm đặc biệt của cấp ủy, chính quyền các cấp ở Văn Chấn để văn hóa thực sự là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội.

Hoàng Nhâm