Các gia đình trong xã đều tạo điều kiện cho con cháu đi học đầy đủ, đúng độ tuổi, tích cực thực hiện công tác khuyến học, khuyến tài tại cơ sở, tiêu biểu phải kể đến dòng họ Giàng do cụ Giàng Nhà Play làm Trưởng họ. Cụ Play năm nay đã 85 tuổi nhưng vẫn rất nhanh nhẹn, quắc thước, nước da sạm đen rắn rỏi, đôi mắt tinh anh và ánh nhìn đôn hậu. Cụ là trưởng một dòng họ trong 5 nhóm dòng họ Giàng người Mông ở xã Chế Tạo của huyện Mù Cang Chải.

Trong ngôi nhà gỗ đơn sơ, bên bếp lửa hồng, cụ thong thả nhấp một ngụm trà rồi trầm ngâm kể: “Tôi sinh ra và lớn lên trong thời chiến ở một vùng quê nghèo khó, đời sống khổ cực, đói kém quanh năm, đến muối cũng không có ăn nên tôi thấu hiểu nỗi khổ của người dân nơi vùng sâu heo hút này. Do điều kiện lúc bấy giờ, chúng tôi không được học hành nên cái khổ, cái nghèo, cái dốt cứ đeo bám dai dẳng. Sau này, khi cách mạng thành công, Đảng và Bác Hồ đưa ánh sáng lên vùng cao thì tôi không muốn con cháu trong dòng họ lặp lại những bước chân của chúng tôi nữa”. 

Năm 1991, sau khi ông Giàng A Páo qua đời, cụ Giàng Nhà Play được dòng họ tín nhiệm cử thay ông Páo làm trưởng dòng họ. Vượt qua cách nghĩ bao đời của người Mông vùng cao là không cần học nhiều, chỉ cần có đông con để làm việc nhà, cụ luôn tâm niệm, dù có vất vả đến mấy cũng không để cho con cháu họ Giàng thất học.

Cùng với nhiều chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trợ giúp nhân dân, cụ luôn gương mẫu, chỉ bảo con cháu trong dòng họ chấp hành tốt mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và tích cực tuyên truyền cho con cháu những truyền thống tốt đẹp của dòng họ, của cha ông. Vừa là già làng vừa là trưởng dòng họ Giàng, cụ Play luôn nhận thức rõ nghĩa vụ và trách nhiệm của mình với dòng họ.

Trong các buổi sinh hoạt dòng họ, cụ đều giao cho lớp trẻ kiểm điểm, đánh giá lại kết quả lao động, học tập, công tác của từng gia đình, từng người con, từ đó nêu gương sáng những người có thành tích đóng góp cho gia đình, dòng họ và xã hội; phê bình những người còn nhiều yếu kém, khuyết điểm để rút kinh nghiệm; cắt cử, phân công, giao nhiệm vụ cho từng thành viên của dòng họ, đặc biệt những thành viên có học thức, có uy tín, có địa vị, có điều kiện kinh tế giúp đỡ những gia đình, những thành viên còn yếu kém, khó khăn trong quá trình lao động, học tập, công tác.

Vì thế, dòng họ Giàng sống có tôn ti, trật tự; con cháu hiếu thảo, vâng lời ông bà, cha mẹ; con trẻ hiếu kính với người lớn, người già; một lòng đi theo Đảng, không mê tín, không buôn bán, không tàng trữ, không tái trồng cây thuốc phiện; không di cư tự do; không nghe kẻ xấu xúi giục; chấp hành tốt quy ước, hương ước của thôn bản; luôn gương mẫu, đi đầu trong mọi phong trào của xã cũng như của huyện, nhất là phong trào học tập. Bởi vậy, nhiều người đã đỗ đạt, thành tài, làm rạng danh cho tổ tiên, dòng họ Giàng.

Với 46 hộ và trên 300 khẩu, trong đó tất cả các cháu trong độ tuổi đi học tiểu học, trên 97% số cháu học trung học cơ sở, hơn 90% số người học trung học phổ thông, dòng họ còn có 17 người có trình độ đại học, 12 người có trình độ cao đẳng, 15 người trình độ trung cấp. Ngoài ra, dòng họ có 16 cháu đang theo học các trường chuyên nghiệp từ trung cấp đến đại học. Hầu hết con cháu cụ Play đều tham gia công tác trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có 2 người đang công tác ở Trung ương, ở tỉnh là 4 người, huyện 20 người, xã 18 người và công tác ngoài tỉnh 2 người.

Dòng họ Giàng hiện tại có 3 người có trình độ cao cấp lý luận chính trị, trung cấp 4 người và đang học trung cấp 3 người. Dòng họ Giàng có lịch sử phát triển lâu đời, đã có nhiều người tham gia các chức vụ lãnh đạo chủ chốt của Đảng và Nhà nước từ Trung ương đến địa phương: 3 người là đại biểu Quốc hội các khóa III, IV, V, XII, XIII; 1 người giữ chức Phó chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội; 1 người giữ chức Phó bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Trạm Tấu; 1 người là Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Phó chủ tịch UBND huyện Mù Cang Chải; một số người khác đang là trưởng, phó các ban, ngành của huyện và các cương vị chủ chốt khác của xã, các trường học…

Đến thời điểm này, tất cả các hộ trong dòng họ Giàng đều đủ ăn, nhiều hộ có kinh tế khá giả; trên 95% số hộ có xe máy, có hộ có từ 3 - 4 chiếc; nhiều hộ có máy xay xát; 100% số hộ có máy phát điện nhỏ và các thiết bị nghe nhìn. Các gia đình cơ bản đều có đời sống kinh tế ổn định, làm nền tảng cho con cháu được đến trường lớp và theo học lên cao. Làm tốt công tác tư tưởng, hầu hết các gia đình đã tạo điều kiện cho con cháu đi học đầy đủ, đúng độ tuổi, tích cực thực hiện công tác khuyến học, khuyến tài tại cơ sở.

Dòng họ Giàng xã Chế Tạo đã vinh dự được Trung ương Hội Khuyến học Việt Nam ghi nhận có thành tích xuất sắc trong phong trào khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập và được nhiều cấp khen thưởng với thành tích xuất sắc trong vận động gia đình, dòng họ, nhân dân chấp hành tốt các chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Không chỉ vận động cho con cháu được học tập đầy đủ, cụ Play còn thường xuyên vận động dân bản cho con cháu ra lớp đúng độ tuổi, ăn ở hợp vệ sinh, không thả rông gia súc, không đốt rừng làm nương rẫy và tuyên truyền cho nhân dân hiểu đầy đủ về chủ trương, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước. Cụ còn là một tấm gương điển hình, tiên phong giữ gìn và phát huy nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc của dòng họ, của quê hương như: múa khèn Mông, hát giao duyên, cúng lúa mới, cúng tổ tiên… trong mỗi dịp đoàn tụ gia đình, dòng họ và khi tết đến, xuân về.

Đào Thị Thu Thủy