Nậm Khắt là xã vùng sâu, đặc biệt khó khăn của huyện Mù Cang Chải (Yên Bái). Dân cư phân bố thưa thớt, địa hình đồi núi phức tạp, người dân sống chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, nhiều thôn, bản còn thiếu đất sản xuất nên thu nhập bình quân đầu người còn thấp, tỷ lệ hộ nghèo luôn ở mức cao. Ngoài khó khăn chung đó, đa số thanh niên Nậm Khắt đang sinh sống trên địa bàn trình độ học vấn, chuyên môn thấp, chưa qua đào tạo nghề cơ bản, tình hình lao động, việc làm không ổn định, chủ yếu làm ruộng.

Từ phong tục, tập quán, nhận thức còn hạn chế nên một thời gian dài việc tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, sinh con thứ 3 vẫn thường xuyên diễn ra. Hôn nhân cận huyết ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, đời sống của đoàn viên, thanh niên nói riêng và xã hội nói chung. Những cặp nam nữ trẻ chưa trưởng thành đã kết hôn, không nghề nghiệp lại sinh con quá quy định, cuộc sống gia đình rất khó khăn, không đủ điều kiện để nuôi dạy con trẻ.

Các hộ gia đình khi con cái kết hôn còn thách cưới quá cao với mức 20- 25 triệu đồng tiền mặt, ngoài ra còn 80 - 100kg thịt lợn và 20 - 30 lít rượu nên sau đám cưới, kinh tế gia đình kiệt quệ không đủ điều kiện trả nợ, có những gia đình quá hoàn cảnh không đáp ứng được yêu cầu thách cưới nên con không lấy được vợ...

Với mong muốn góp phần xóa bỏ hủ tục lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh trong thanh niên, giáo dục đoàn viên thanh niên thực hiện ý thức pháp luật, đồng thời tích cực hưởng ứng sự chỉ đạo của Ban thường vụ Tỉnh đoàn, năm 2013, dưới sự chỉ đạo của Huyện đoàn, Đoàn xã đã tham mưu với Đảng ủy, chính quyền tổ chức xây dựng điểm và ra mắt mô hình chi đoàn “4 không: “Không có đoàn viên thanh niên sinh con thứ 3, không kết hôn cận huyết thống, không tảo hôn và không thách cưới cao” tại Chi đoàn bản Lả Khắt.

Nói về quá trình ra mắt mô hình, Bí thư Đoàn xã Nậm Khắt Thào A Giống chia sẻ: Để thay đổi nhận thức và ra mắt được mô hình là điều không tưởng của Ban chấp hành Đoàn xã. Các bạn đã bao ngày lặn lội đến từng nhà để vận động, thuyết phục làm thay đổi dần nhận thức của đoàn viên và bà con. Tháng 3 năm 2013, mô hình “4 không” chính thức được tận mắt. Đến nay, 100% đoàn viên, thanh niên khi kết hôn đều đến UBND xã làm thủ tục đăng ký; các bà mẹ khi mang thai đã đến trạm y tế xã để được khám, tư vấn về sức khỏe. Không có hiện tượng tảo hôn diễn ra.

Để đảm bảo hoạt động, Bí thư Giống còn thường xuyên chỉ đạo chi đoàn sinh hoạt, duy trì tốt hoạt động của mô hình; các đoàn viên thanh niên nhiệt tình tham gia ủng hộ, thực hiện tốt các nội dung “4 không”.

 Để tăng hiệu quả và tính pháp lý trong hoạt động của mô hình, Ban chấp hành Đoàn xã còn tham mưu với Đảng ủy, chính quyền địa phương tổ chức gặp mặt, tọa đàm giữa lãnh đạo và các ban, ngành đoàn thể 2 xã Nậm Khắt - Mù Cang Chải với xã Ngọc Chiến (Mường La, Sơn La) về việc thực hiện các quy ước, hương ước giữa 2 xã, trong đó chỉ rõ, mỗi cặp vợ chồng giữa 2 xã kết hôn chỉ lấy 5.000.000 đồng tiền mặt, 80kg lợn thịt và 10 lít rượu một đám cưới, trường hợp thách cưới cao giao cho bản tự thu hồi làm quỹ cho bản. 

Với cách làm này, đến nay, 93/93 hộ gia đình đại diện cho thanh niên trong thôn bản ký cam kết thực hiện mô hình 4 không” và thực hiện tốt các quy ước, hương ước của bản, làng văn hóa, trong chi đoàn không còn tảo hôn, không thách cưới cao, không kết hôn cận huyết thống …

Cùng đó, tệ nạn cờ bạc, nghiện hút, buôn bán vận chuyển trái phép chất ma túy đã giảm, không còn tình trạng thả rông gia súc, gia cầm; thanh niên và người dân đã làm chuồng trại xa nhà ở. Tỷ lệ tập hợp thanh niên vào trong tổ chức Đoàn - Hội đạt trên 80%. Tổ chức đoàn cơ sở 3 năm liền đạt thành tích xuất sắc trong công tác Đoàn và phong trào thanh thiếu nhi.

Trong thời gian tới, cần có thêm nhiều cơ chế, chính sách hỗ trợ các hoạt động của Đoàn và thanh niên vùng dân tộc, hỗ trợ nguồn lực để tổ chức Đoàn nhân rộng và duy trì mô hình, góp phần thực hiện có hiệu quả chủ trương của tỉnh trong xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở” - Bí thư Giống cho biết.

Minh Quang (Tỉnh đoàn Yên Bái)