Lợn “cắp nách” được đồng bào dân tộc Mông nuôi chủ yếu ở huyện Mù Cang Chải, Trạm Tấu và các xã vùng cao của huyện Văn Chấn, Văn Yên. Người Mông nuôi lợn “cắp nách” khá đơn giản. Ngoài 2 bữa chính chủ yếu là ngô, sắn và rau, cả ngày những chú lợn này phải tự đi kiếm thức ăn là lá cây, rễ cây, củ, quả trên đồi rừng.

Thôn Phình Hồ, xã Phình Hồ, huyện Trạm Tấu có 100% đồng bào dân tộc Mông sinh sống. Ở đây, gia đình nào cũng nuôi lợn “cắp nách”, hộ khá thì vài chục con, hộ khó khăn hơn cũng vài con. Chị Giàng Thị Súa, thôn Phình Hồ cho biết: “Loại lợn này thường nuôi thả từ tám tháng đến một năm nhưng do thức ăn chỉ là ngô, khoai, sắn và lá cây trên rừng nên thường chỉ nặng khoảng 10 đến 15 kg, con nào to cũng chỉ xấp xỉ 20 kg. Nhiều gia đình đã mang lợn “cắp nách” xuống các chợ huyện bán để lấy tiền  ăn tết đấy!”.

Những năm gần đây, thịt lợn ở các vùng từ miền ngược đến miền xuôi hầu như đều được người chăn nuôi “thúc lớn” bằng cách cho ăn cám tăng trọng nên khi chế biến món ăn, thịt không có mùi thơm, lại rất nhiều nước. Ăn loại thịt lợn này có thể gây bệnh nguy hiểm cho con người. Vì thế lợn “cắp nách” của bà con vùng cao được nhiều người tin tưởng lựa chọn. Bởi đó là loại thực phẩm sạch, thịt chắc và thơm ngon. Nhiều người ở thành phố Yên Bái và các tỉnh, thành phố như Hà Nội, Hải Phòng, Phú Thọ... đã đến các bản làng của người Mông tìm mua.

Anh Nguyễn Trung Thành ở Gia Lâm, Hà Nội cùng gia đình và bạn bè vượt mấy trăm cây số lên tận xã Suối Giàng (Văn Chấn) mua lợn “cắp nách” cho biết: “Chúng tôi thích lợn “cắp nách” của người Mông nuôi vì thịt chắc, thơm, lớp bì dày nhưng ăn giòn, hầu như không có mỡ hoặc có thì rất thơm, ăn không ngấy nên chế biến kiểu nào cũng ngon. Thỉnh thoảng có dịp lên Yên Bái chúng tôi thường mua mấy con về mổ ăn dần. Tết năm nay, lợn “cắp nách” sẽ là món để gia đình chiêu đãi bạn bè, người thân”.

Nắm bắt nhu cầu thị trường nên những năm gần đây, một số hộ chăn nuôi ở các huyện và thành phố Yên Bái đã mua giống lợn “cắp nách” của người dân bản địa về nuôi thả đúng theo phương thức truyền thống của người Mông.

Mô hình nuôi lợn “cắp nách” với diện tích trên 2.000 m² của gia đình chị Phạm Thị Lan, bản Phiêng 1, xã Sơn Thịnh có 20 con lợn nái và trên 100 con lợn con. Gia đình chị cung cấp lợn cho các quán ăn ở Yên Bái cũng như Hà Nội với giá 150 nghìn đồng/kg. Chị cho biết: “Nuôi lợn “cắp nách” không khó bởi thức ăn sẵn có như thóc, ngô, sắn, rau, chuối rừng và nước cám gạo. Lợn được tiêm phòng dịch bệnh theo quy trình nuôi an toàn, không sử dụng chất kích thích tăng trọng, nên người tiêu dùng rất yên tâm và đặt mua khá nhiều”.

Cũng theo chị Lan, người sành ăn chỉ mua những con lợn từ 12 đến 15 kg. Hiện nay, các huyện, thị và đặc biệt là thành phố Yên Bái xuất hiện rất nhiều quán đặc sản lợn “cắp nách”. Quán Tùng Dương của gia đình chị Phạm Thu Hương với 2 đến 7 con lợn cắp nách được chế biến mỗi ngày, đáp ứng nhu cầu phục vụ thực khách. Ngoài việc tìm mua lợn cắp nách ở các xã vùng cao, gia đình chị còn có 14 ha trang trại nuôi trên 130 con lợn cắp nách.

Chị Hương cho biết: “Thời gian gần đây, khi mà nhiều người sợ ăn lợn nuôi công nghiệp thì lợn “cắp nách” đã trở thành lựa chọn của nhiều người. Món thịt lợn này không chỉ thơm ngon, nhiều dinh dưỡng mà còn đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Có thể chế biến nhiều món ăn từ lợn “cắp nách” như: nướng, xào, hấp, lòng dồi, om, giả cầy, sườn nấu canh...”.

Những ngày đầu xuân, mọi người cùng nhau quây quần bên mâm cỗ của gia đình đón năm mới Quý Tỵ - 2013. Trong mâm cỗ ấy, hương vị đặc biệt của món thịt lợn “cắp nách” sẽ tô điểm thêm vào thực đơn của mỗi gia đình sự đậm đà, khó quên...

Thanh Thành