Anh Nguyễn Thủy, nhà ở phố Yên Hòa, phường Yên Thịnh, thành phố Yên Bái mấy tuần nay, cứ Chủ nhật lại lên nghĩa trang Đầm Hát, bởi vì ông thân sinh ra anh mất đã gần bẩy năm, đang cần được chuyển sang "nhà mới". Phong tục là vậy, người quá cố đã chừng ấy năm thì chuyện sang cát, xây mộ làm nơi yên nghỉ vĩnh viễn là việc ai cũng phải làm.

Khó một nỗi, khu dành cho cát táng giờ đã kín. Đến lối vào viếng các ngôi mộ cũng phải xuyên qua lau sậy, lách tránh mộ xây mới rẽ được đường đi. Tìm một chỗ đủ để đặt mộ không có dễ dàng. Thêm nữa, việc cát táng chọn hướng đặt mộ theo tuổi người quá cố là việc của từng gia đình theo "thầy" nên có nhiều mộ cái xoay ngang, cái xoay dọc, thường tiện đâu đặt đấy. Vì thế, nhìn tổng thể khu cát táng mới rối tinh lên.

Anh Thủy vẫn phải tất bật với công việc mưu sinh hàng ngày như bao người khác. Lúc ông cụ mất, cả bãi hung táng rộng gần nghìn mét vuông, chỗ có mộ không quá một phần ba diện tích. Còn nơi cát táng, phần chưa mộ, đất san mặt bằng kéo ra tận mép đồi. Vậy mà chỉ sáu, bẩy năm sau, khu cát táng đã chật chội. Cũng bởi, có nhà đã mua cả vài chục mét vuông làm nơi yên nghỉ của cả gia đình hoặc dòng tộc. Có người còn xây sẵn nơi yên nghỉ cho mình để con cháu cứ thế đặt vào khi lỡ qui tiên, dù tuổi chỉ độ ngoài sáu mươi và đang rất mạnh khỏe. Có người còn gộp cả việc hung, cát táng làm một, xây huyệt mộ dài, đổ sẵn bê tông để khi chôn, lấp một lần vĩnh viễn.

Ở những khu mộ của cả nhà hay cả dòng tộc, việc đặt mộ đều theo một hướng nên trông khá đẹp và tôn nghiêm. Những ngôi mộ hầu hết một kiểu xây, độ cao rộng đều không quá ngôi mộ chính. Cách chọn một hướng, mộ xây khá đều nhau cũng có thể thấy ở phần nghĩa trang của người giáo họ Quần Hào, phía bên kia.

Được biết, UBND phường Yên Thịnh đã có bản vẽ mở rộng nghĩa trang Đầm Hát, cả phần cát táng và hung táng bằng cách xã hội hóa, Nhà nước và nhân dân cùng làm. Nghĩa là phường bỏ một phần ngân sách, kết hợp vận động nhân dân đóng góp trước phần lệ phí khi qua đời sẽ được hung hoặc cả cát táng tại nghĩa trang.

Tuy nhiên, xem chừng việc huy động xã hội hóa có vẻ chưa thuyết phục. Không phải người dân, nhất là người có tuổi không muốn mua trước chỗ an nghỉ cho mình. Vấn đề chỗ ấy là đâu, đất nguyên thổ hay đất mượn, và đặc biệt, chỗ ấy đặt theo hướng nào? Không thấy ai lên tiếng giải thích rõ. Và rồi cán bộ khóa này vận động, người quá cố có khi lại ở cán bộ vài khóa sau giải quyết, liệu có trước sau đồng nhất? Vì thế, dù đã được triển khai tới tận tổ dân phố nhưng chưa thấy ai đánh tiếng nộp phí mua đất cho nhà mình. Nếu như đã có mặt bằng, chắc anh Thủy cũng dám nhận mua đủ cả phần cho gia tộc để tiện chăm sóc, thống nhất một hướng mộ, vừa thoáng đẹp lại vừa trang nghiêm.

Chuyện mộ chặn hướng, vấp nhau ở tháp bia, góc mộ, lấp kín cả đường đi thăm viếng dường như nghĩa trang nhân dân nào cũng gặp. Lớn như nghĩa trang Đá Bia, lâu đời như nghĩa trang Tuy Lộc, các ngôi mộ cứ nhấp nhô, chân người nọ đạp đầu, đạp sườn mộ người kia, chỉ nhìn đã đủ rối mắt.

Những ngày cuối năm, Tết Thanh minh, có người đi thăm, đi tảo mộ nhà mình mà cứ quẩn quanh tìm kiếm có khi cả tiếng đồng hồ mới thấy. Bởi thế, có gia đình, dòng tộc đã lập nghĩa địa riêng, chọn một khoảnh đồi hay một góc ruộng, tự xây đặt mộ nhà mình. Quả là tiện lợi, nhưng vấn đề bảo vệ môi trường và nhất là văn minh cộng đồng thì sao vẫn băn khoăn?

Từ chuyện tìm nơi đặt mộ người thân của anh Thủy, chúng tôi xin mạo muội nêu cách xây dựng nghĩa trang nhân dân mới hoặc mở rộng các nghĩa trang đã quá tải. Đối với nghĩa trang trên vùng đất ruộng tương đối bằng phẳng, dù là đất hình vuông, hình chữ nhật hay bất cứ hình gì cũng nên có một trung tâm là nơi hội tụ các đường chéo hoặc các đường vuông góc từ các cạnh vào. Chỗ ấy có thể dành riêng một diện tích nhỏ, vận động người hảo tâm xây lầu bát giác làm nơi hương khói thần linh thổ địa cho tất cả các linh hồn. Từ đó có thể mở ra bốn con đường dẫn về bốn hướng, tùy theo quỹ đất mà to nhỏ khác nhau. Bốn con đường chính là nơi tạo ra các hướng cho các gia đình đặt mộ.

Nếu nghĩa trang quá rộng thì ở phần ngoài lại mở thêm bốn nhánh nhỏ phân hướng cụ thể hơn. Tất nhiên nơi này chỉ dành cho các mộ cát táng. Như vậy, nghĩa trang sẽ thỏa mãn nhu cầu chọn hướng mộ theo tuổi người mất, tránh được lộn xộn trong xây dựng và thăm viếng của người thân. Ở nghĩa trang vùng đồi, chọn hẳn một hoặc một vài quả đồi, không mất công san phẳng mà nên san thành các băng có độ cao vừa phải.

Ngoài nơi đặt lầu tụ linh trên đỉnh đồi cũng chia đường đi theo bốn rồi tám hướng để tạo quĩ đất cho người xây mộ. Làm được như vậy thì vừa thỏa mãn được nhu cầu đặt hướng mộ, khối lượng san gạt không nhiều mà nghĩa trang lại mang dáng dấp công viên, vừa đẹp, vừa trang nghiêm. Tất nhiên phần hung táng thì đặt trật tự theo hàng.

Cách chôn cất có hàng lối của các họ giáo vẫn làm cũng là điều cần được xem xét và có thể làm theo. Khi qui hoạch rõ ràng, phần hạ tầng, băng nền đã sạch, việc dân đăng kí xã hội hóa nghĩa trang chắc chẳng phải nhiều lời vận động, vì đó cũng là nhu cầu tất yếu của mỗi gia đình.

Nghĩa trang nhân dân, nơi từ người giàu có đến kẻ bình dân sẽ trở về khi việc đời rũ bỏ. Thời gian tiếp tục trôi qua và việc cải cát, xây mộ cho người quá cố sẽ không còn là chuyện nhỏ của không ít gia đình. Vậy nên, việc chăm lo cho nơi an nghỉ cuối cùng của con người rất cần có sự quan tâm của các cấp chính quyền nhân dân.

Hoài Văn