Nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ chính những quan niệm hôn nhân xưa cũ, những hủ tục lạc hậu chưa được xóa bỏ, khá phổ biến trong đời sống của một bộ phận đồng bào sinh sống ở vùng cao. Bên cạnh đó, việc người dân sống quần tụ, ít giao lưu với xã hội bên ngoài cũng là nguyên nhân làm gia tăng tình trạng tảo hôn, kết hôn cận huyết thống.

Một nguyên nhân mang tính pháp lý khác là chế tài xử lý việc vi phạm chưa có hoặc chưa đủ mạnh, chưa được cụ thể, đồng bộ và có văn bản hướng dẫn thực hiện cụ thể mà phụ thuộc vào hương ước, quy ước của thôn, bản và việc giải quyết cũng chỉ dừng lại ở mức độ cảnh cáo, nhắc nhở, xử lý hành chính...

Nhằm nâng cao nhận thức và ý thức pháp luật, chuyển đổi hành vi trong hôn nhân của đồng bào DTTS, giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, góp phần nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực vùng DTTS, ngày 29/9/2015, UBND tỉnh Yên Bái đã ban hành Quyết định số 1911/QĐ-UBND về Kế hoạch thực hiện Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng DTTS giai đoạn 2015 - 2025”, thực hiện giai đoạn I từ năm 2015 - 2020.

Hiện các mô hình can thiệp làm giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống đang được duy trì triển khai tại 15 xã vùng cao, khó khăn của 4 huyện là: Văn Chấn, Văn Yên, Trạm Tấu và Mù Cang Chải.

Từ đầu năm 2015 đến nay, công tác tuyên truyền vận động tại cộng đồng xóm, bản đã thực hiện được 336 lần; truyền thông tại xã 82 lần; sinh hoạt nhóm 175 lần; truyền thông lồng ghép 87 lần.

Ngoài ra, công tác tuyên truyền trên Đài truyền thanh xã được 145 lần; duy trì hoạt động của tổ nhân viên thường trực tư vấn tại điểm truyền thông 896 người; phát trên 2.400 tờ rơi, áp phích trong các buổi tuyên truyền.

Mặc dù đã rất nỗ lực song theo số liệu thống kê năm 2015, trên địa bàn các xã triển khai mô hình vẫn có 68 cặp vợ chồng tảo hôn (năm 2014 là 77 cặp), 1 cặp hôn nhân cận huyết thống.

Vẫn còn nhiều trường hợp thanh niên nam, nữ chưa đủ tuổi đăng ký kết hôn tự nguyện về ở cùng nhau chờ đến khi đủ tuổi thì mới làm thủ tục kết hôn, dẫn đến tình trạng các bà mẹ mang thai và sinh con khi chưa đủ 18 tuổi.

Các cán bộ chuyên trách, cộng tác viên dân số ở các xã khi hỏi đến vấn đề tảo hôn đều chia sẻ: “Số ít người dân không hiểu biết pháp luật đã đành, đáng buồn là nhiều gia đình dù biết vi phạm pháp luật nhưng vẫn thờ ơ để cho con cái mình tảo hôn và cũng bởi việc xử lý vi phạm chưa đủ mạnh, vẫn chỉ là cảnh cáo, nhắc nhở, xử lý hành chính”.

Tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống là hậu quả của đói nghèo, bệnh tật, làm ảnh hưởng đến chất lượng giống nòi và sự phát triển thiếu toàn diện. Để đẩy lùi tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống thì việc truyền thông, vận động nâng cao nhận thức làm thay đổi hành vi được xem là nhiệm vụ quan trọng.

Chị Hà Thị Mộng Hoài - Phó chi cục trưởng Chi cục DS-KHHGĐ tỉnh cho biết: "Trong năm 2016, việc triển khai duy trì công tác truyền thông tại thôn, bản của 15 xã được duy trì mỗi quý một lần, tập trung vào việc sinh hoạt nhóm đối tượng ở tuổi vị thành niên, thanh niên và mời tham dự là những người cao tuổi, có uy tín trong cộng đồng để giúp công tác tuyên truyền đạt hiệu quả cao hơn.

Vừa qua, Chi cục đã trình lên UBND tỉnh Đề án “Một số chính sách hỗ trợ công tác DS-KHHGĐ tại 72 xã đặc biệt khó khăn của tỉnh Yên Bái giai đoạn 2016 - 2020”, nhằm hỗ trợ công tác dân số giai đoạn 2016 - 2020 cũng như mở rộng địa bàn, truyền thông, vận động tại 72 xã đặc biệt khó khăn của tỉnh".

Vũ Đồng