Thuộc loại hình di tích kiến trúc tín ngưỡng dân gian, chùa Xuyên Dương (xã Xuân Dương) được xây dựng từ cuối thế kỷ 13. Tọa lạc trên thế đất cao ráo, ẩn hiện giữa những vòm cây cổ thụ, ngôi chùa có cảnh quan sơn thủy hữu tình. Với các di vật còn lại như: Bia đá, cây hương đá, bảo tháp đất nung, tượng thờ, sắc phong... cùng nghệ thuật điêu khắc độc đáo thể hiện qua các mảnh chạm công phu trên hiên của Thượng điện, hậu cung đình sắc, tượng tròn trên Phật điện chùa Xuyên Dương có giá trị nổi bật của một dạng kiến trúc Phật giáo truyền thống là chùa/am.

Chùa Bạch Nao (xã Thanh Văn) còn lưu giữ 26 pho tượng Phật lớn nhỏ, được tạo tác hết sức công phu, có niên đại trải dài từ đầu thế kỷ 17 đến thế kỷ 20. Các pho tượng: Quan Âm, Nam Hải, Quan Âm tọa sơn hay Bát Bộ Kim Cương là những pho tượng có tư thế tạo hình rất đẹp, tiêu biểu cho tượng Phật thế kỷ 17-18 ở Hà Tây nói riêng và cả nước nói chung. Cùng với hệ thống tượng Phật, chùa Bạch Nao còn lưu giữ được nhiều di vật quý, nhiều mảng điêu khắc đẹp, được chạm "tứ linh" "tứ quý" mang ý nghĩa cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu...

Chùa Hoàng Trung (xã Hồng Dương) dù dạng kiến trúc mang đậm dấu ấn của thời kỳ tu bổ lớn ở triều vua Bảo Đại, song hệ thống tượng Phật được lưu giữ tại chùa lại cho biết ngôi chùa phải được xây dựng từ thế kỷ 18. Ngoài 32 pho tượng quý được tạo tác từ gỗ và đất luyện, chùa Hoàng Trung còn có quả chuông đồng to có chiều cao 119cm, đường kính miệng 55cm, miệng loe khỏi thân 7cm. Cù lao chuông được làm theo kiểu 2 con rồng đấu đuôi vào nhau, thân chuông có các đường gờ nổi chạy dọc, ngang, chia làm 8 khoang. Điểm cắt nhau và các đường gờ này làm thành 4 núm dáng hình tròn nổi có diềm chấm tròn cách hoa chạy vòng quanh rất tinh xảo.

Hà Tây là địa phương nổi tiếng với nhiều ngôi chùa có giá trị đặc sắc về lịch sử văn hóa đã được công nhận là di tích đặc biệt của quốc gia.

(Theo VOV)