Là tỉnh không có nhiều nhà máy, doanh nghiệp hoạt động, cũng không có nhiều phương tiện tham gia giao thông cũng như các khu dân cư đông đúc như những thành phố lớn song Yên Bái lại có nhiều yếu tố tác động gây ô nhiễm môi trường (ÔNMT). Toàn tỉnh có 257 mỏ và điểm quặng, 8 cơ sở sản xuất giấy đế, 4 nhà máy chế biến tinh bột sắn, 2 nhà máy xi măng với công suất lớn, 15 bệnh viện và trên 100 cơ sở khám chữa bệnh tư nhân… Thống kê này là yếu tố đã và đang tác động không nhỏ đến tình trạng ÔNMT hiện nay.

Nhiều sai phạm

Mặc dù Yên Bái được Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) đánh giá là địa phương ít xảy ra vụ việc nghiêm trọng pháp luật về ÔNMT, gây bức xúc trong nhân dân và dư luận xã hội nhưng tiềm ẩn và nguy cơ gây ÔNMT của Yên Bái vẫn rất lớn, đặc biệt là 257 mỏ và điểm quặng với nhiều khoáng sản quý như: quặng sắt, đồng, chì, thiếc… ở các huyện: Trấn Yên, Văn Chấn, Mù Cang Chải và các loại đá trắng ở Lục Yên, Yên Bình.

Theo quy trình, các đơn vị, doanh nghiệp khi hoạt động khai thác khoáng sản bắt buộc phải có bản cam kết thực hiện các tiêu chuẩn về môi trường. Trên giấy tờ là vậy nhưng qua kiểm tra tại các điểm mỏ đang khai thác, mặc dù có bãi thải, hồ lắng theo cam kết nhưng 100% các cơ sở này đều không đảm bảo quy mô, quy định, không thực hiện đúng định kỳ nạo vét, dẫn tới tình trạng trời nắng thì bốc mùi khó chịu, trời mưa chất thải, nước thải chảy tràn ra môi trường.

Vấn đề gây ÔNMT xảy ra khá phổ biến là tình trạng rửa, tuyển chọn quặng khiến một khối lượng lớn nước sau khi sử dụng chảy ra suối, sông, ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống của các hộ dân lân cận và những địa bàn có dòng chảy đi qua. Gây ÔNMT nhất hiện nay ở Yên Bái phải kể đến 8 nhà máy sản xuất giấy.

Tại các nhà máy này, nguyên liệu sử dụng là tre, vầu, nứa với các loại hóa chất sử dụng gồm: NaOH, phèn, sắt Sulfat, Axit Sulfuric, PAM, PAC và lượng nước sử dụng tùy theo công suất thiết kế của từng nhà máy. Tại các nhà máy, hàng năm, phát sinh rất nhiều rác thải nguy hại như: giẻ lau dính dầu, bóng đèn huỳnh quang hỏng, vỏ bao bì PP, vỏ thùng dầu, bùn thải…

Xin đưa ra một số kết quả thanh tra về tình trạng gây ÔNMT đối với một số công ty bị xử lý vi phạm về lĩnh vực môi trường năm 2013. Đầu tiên là Công ty TNHH Hapaco Yên Sơn, có địa chỉ tại số 826, đường Điện Biên, thành phố Yên Bái. Ngày 3/6/2013, Đoàn thanh tra của Bộ TN&MT đã phối hợp với các ngành chức năng tỉnh Yên Bái tiến hành kiểm tra 3 xí nghiệp sản xuất giấy của Công ty, phát hiện tại các xí nghiệp không vận hành công trình xử lý nước thải như đã cam kết, xả nước thải vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia từ 2 đến gần 5 lần cho phép. Đoàn đã xử phạt hành chính 48 triệu đồng và yêu cầu Công ty thực hiện các biện pháp khắc phục trình trạng gây ô nhiễm trước ngày 15/6/2013.

Cán bộ Chi cục Bảo vệ môi trường triển khai kế hoạch kiểm tra cơ sở.

Với 4 nhà máy chế biến tinh bột sắn đang hoạt động trên địa bàn tỉnh hiện nay thì Nhà máy Chế biến tinh bột sắn xuất khẩu Yên Bình là cơ sở gây bức xúc nhất với chính quyền và người dân sở tại.

Ngày 29/1/2013, đoàn kiểm tra của Sở TN&MT cùng các ngành chức năng và huyện Yên Bình đã tiến hành kiểm tra và phát hiện nguồn nước thải của nhà máy chưa được xử lý xả thải gây ô nhiễm môi trường nước hồ Hang Luồn, thuộc địa bàn xã Vũ Linh. Qua kiểm tra và giám định nước thải, kết quả cho thấy, đã vượt quá tiêu chuẩn, quy chuẩn từ 2 đến gần 5 lần với lượng nước thải từ 2.000m³/ngày đến dưới 5.000 m3/ngày. Đoàn kiểm tra đã xử phạt hành chính 50 triệu đồng, yêu cầu nhà máy khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại và cam kết không vi phạm.

Mới đây nhất, ngày 1/11/2013, đoàn kiểm tra của Sở TN&MT và các ngành chức năng kiểm tra công tác bảo vệ môi trường và hoạt động nổ mìn tại mỏ đá Núi Chuông, thuộc xã Tân Lĩnh, huyện Lục Yên thuộc Công ty cổ phần Thương mại Hùng Đại Dương.

Qua kiểm tra thực địa cho thấy, trong quá trình khai thác, Công ty đã để một khối lượng lớn đất, đá rơi xuống khu vực nhà ở, đất sản xuất nông nghiệp của các hộ dân liền kề gây ảnh hưởng đến tính mạng và sản xuất của nhiều gia đình. Việc chôn lấp rác thải sinh hoạt chưa thực hiện được, nước thải công nghiệp chưa được thu gom và xử lý triệt để trước khi thải ra môi trường. Ngoài ra, Công ty không thực hiện đúng và đầy đủ các nội dung trong báo cáo đánh giá tác động môi trường. Đoàn đã xử phạt hành chính 55 triệu đồng và yêu cầu Công ty thực hiện đúng các quy định như đã cam kết.

Nguy cơ từ ô nhiễm môi trường

Tình trạng ÔNMT hiện nay tác động lớn đến sức khỏe con người và hệ sinh thái được phân thành 3 dạng chính gồm: rác thải, nước thải và khí thải. Không khí ô nhiễm, có thể giết chết nhiều cơ thể sống, trong đó có con người. Ô nhiễm tầng ozon có thể gây nhiều bệnh đường hô hấp, tim mạch, ÔNMT nước làm hàm lượng ô xi trong nước giảm đột ngột, các khí độc trong nước tăng lên, gây suy thoái thủy vực và ÔNMT đất, làm đất bị nhiễm các chất hóa học độc hại, do các hoạt động chủ động của con người gây ra như: khai thác khoáng sản, sản xuất công nghiệp, sử dụng phân bón hóa học, thuốc trừ sâu quá nhiều.

Hiện nay, ÔNMT còn ảnh hưởng rất lớn từ các cơ sở y tế trong hoạt động khám chữa bệnh từ việc xử lý chất thải rắn, nước thải. Tình trạng ô nhiễm tại các khu dân cư đông đúc trong xử lý rác thải và nước thải sinh hoạt, tình trạng tiếng ồn, xả thải của các phương tiện tham gia giao thông như: ô tô, xe máy cũng tác động rất lớn tới môi trường, đặc biệt là ở các thành phố lớn hiện nay.

Theo đánh giá mới đây nhất của Chương trình môi trường hợp tác quốc tế UNEP, trung bình mỗi năm cả nước có khoảng 16.000 người chết vì các căn bệnh liên quan đến không khí. Đặc biệt, theo một thống kê mới đây (tháng 2/2014) của Bộ Y tế, mỗi năm nước ta có khoảng 150.000 người mắc mới các bệnh ung thư và có khoảng 100.000 người tử vong vì căn bệnh quái ác này.

Để giảm thiểu tình trạng gây ô nhiễm môi trường, ngày 1/7/2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định 117/ NĐ-CP/ 2013 thay thế Nghị định 117 /NĐ-CP/2009 về nâng mức xử phạt vi phạm từ mức 500 triệu đồng trước đây lên 1 tỷ đồng đối với cá nhân và 2 tỷ đồng đối với tổ chức vi phạm.

Năm 2013, Công ty cổ phần Thương mại Hùng Đại Dương đã bị xử phạt hành chính 55 triệu đồng do chưa thực hiện đúng quy định về xử lý nước thải, chất thải. (Ảnh: Thành Trung)

Ông Nguyễn Văn Khánh - Giám đốc Sở TN&MT cho biết: “Chúng tôi thường xuyên phối hợp với Phòng Cảnh sát tội phạm về môi trường Công an tỉnh và các ngành chức năng tăng cường thanh tra, kiểm tra. Trong đó, tập trung vào các cơ sở có lượng chất thải lớn, chất thải độc hại, chất thải chậm được xử lý và kiên quyết xử lý nghiêm các vi phạm. Trường hợp vi phạm đặc biệt nghiêm trọng sẽ sử dụng biện pháp đình chỉ hoạt động, cấm hoạt động hoặc buộc di dời theo quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, đẩy mạnh tuyên truyền các văn bản pháp luật liên quan đến môi trường cho các doanh nghiệp, cá nhân hiểu rõ nghĩa vụ, trách nhiệm để thực hiện, nâng cao chất lượng công tác thẩm định các hồ sơ, dự án về sản xuất kinh doanh liên quan đến môi trường. Từ năm 2008 đến hết tháng 4 năm 2014,  ngành đã kiểm tra và xử phạt 72 lượt cơ sở vi phạm với số tiền trên 1,3 tỷ đồng…”.

Vấn đề ÔNMT hiện nay không chỉ cần đến riêng trách nhiệm của mỗi tổ chức, cá nhân hay mỗi tỉnh, mỗi nước mà cần có sự chung tay góp sức của tất cả các nước trên thế giới. Chúng ta cần nêu cao ý thức về bảo vệ môi trường bắt đầu từ việc xử lý nước thải, rác thải nơi mình đang sinh sống. Đặc biệt, các doanh nghiệp không vì lợi nhuận trước mắt mà gây ra những hậu quả đáng tiếc ảnh hưởng đến môi trường sống của cả cộng đồng.

Thạch Phong