Lời nói của… “người trong cuộc”

Theo chân anh Vũ Thanh Tùng – Bí thư Đoàn thanh niên thị trấn Yên Bình (huyện Yên Bình) hiện là cộng tác viên đắc lực và có nhiều kinh nghiệm trong công tác tuyên truyền phòng, chống HIV/AIDS đi phát bơm kim tiêm và bao cao su cho các đối tượng, chúng tôi đã thực sự hiểu thêm ý nghĩa nhân đạo của việc can thiệp giảm tác hại trong công tác phòng, chống lây nhiễm HIV/AIDS.

Đó thực sự là một buổi trao đổi thông tin về HIV/AIDS rất có ích của nhóm gần 10 đối tượng ở tổ 5, thị trấn Yên Bình. Lúc đầu vì e ngại và lo bị bắt nên chỉ có hai người đến tham gia, sau đó là ba, bốn, năm và cuối cùng cả nhóm đã có mặt. Mỗi người một hoàn cảnh, một tâm sự, một nỗi niềm riêng nhưng đều chung một mong muốn “được lao động để rời xa ma túy, rời xa đại dịch” như anh Lương Công Dũng - một giáo dục viên đồng đẳng của nhóm. Bấy giờ tôi mới có dịp quan sát chủ nhân của ngôi nhà nhỏ đang ngồi. Lương Công Dũng là một thanh niên cao, to, khỏe mạnh với nước da bánh mật, chân lấm lem đất vừa trên đồi về. Nhìn dáng vẻ nhanh nhẹn, hoạt bát và nụ cười cởi mở của Dũng, không ai có thể tin được trước đây anh đã từng là một đối tượng nghiện nặng cũng đã từng làm khổ bố mẹ, gia đình, vợ con. Vừa pha trà, anh vừa tâm sự: “Giờ em bắt tay vào làm kinh tế vườn rừng thôi, lang thang vất vưởng mãi rồi bây giờ mới về giúp đỡ vợ con”.

Được các anh chị trong nhóm tuyên truyền viên và Trung tâm y tế Dự phòng của huyện tuyên truyền, thuyết phục, sau khi từ bỏ ma túy, Lương Công Dũng bắt tay vào làm kinh tế vườn rừng và trực tiếp tham gia sinh hoạt trong nhóm đồng đẳng viên tuyên truyền phòng, chống HIV/AIDS cho các đối tượng nghiện ma túy trên địa bàn. Có thể nói, Dũng thực sự không chỉ là người có năng lực làm kinh tế mà còn “có uy” trong hoạt động can thiệp giảm tác hại cho các đối tượng ở đây. Trước đây, chưa có nhóm đồng đẳng tuyên truyền thì địa bàn tổ 5 là nơi có số lượng bơm kim tiêm vứt bừa bãi nhiều nhất. Nay tỷ lệ bơm kim tiêm được anh em trong nhóm thu gom luôn đạt mức trên 80%.

Em Nguyễn Văn Tr., một đối tượng của nhóm thật thà kể: “Trước đây, dùng xong bơm em thường ném luôn vào bếp, nhưng nay nghe anh Dũng nói phải bọn em đã bỏ gọn vào một chỗ quy định để thu gom cho dễ. Nói thật, chính nhà mình cũng có trẻ con, vứt bơm kim tiêm bừa bãi nó giẫm phải cũng nguy”. Một đối tượng khác sau khi hỏi thăm tỷ mỉ địa chỉ xét nghiệm HIV/AIDS đã nói lên nguyện vọng từ đáy lòng là rất muốn từ bỏ ma túy để xin vào làm trang trại rừng cho anh Dũng. Bởi như tâm sự của em: “Nhà ngay mặt đường, có muốn cai cũng khó vì lúc thèm thuốc, bọn nó đi qua chỉ cần phát tín hiệu là mình lao ra lấy thuốc hoặc lại theo “nó” đi luôn thì rất khó cai”. Rồi em cũng khẳng định: “Bỏ thuốc phiện chỉ có cách duy nhất là bắt hết các đối tượng bán ma túy”.

Thực trạng HIV/AIDS ở Yên Bái

Với tỷ lệ người nhiễm HIV chiếm đến 0,31% dân số toàn tỉnh, hiện nay HIV/AIDS đã có mặt ở 132/180 xã, phường của Yên Bái. Trong đó, số người nhiễm HIV do tiêm chích ma túy chiếm 44,8%, hầu hết tập trung ở nhóm tuổi trẻ, nhóm nghiện hút, mại dâm và những người mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục.

Trước thực trạng đó, Ban chỉ đạo 138 của tỉnh và các cơ quan chuyên môn của Sở Y tế, đặc biệt là Trung tâm phòng, chống HIV/AIDS  của tỉnh - đơn vị thường trực của Dự án mục tiêu Quốc gia về phòng, chống HIV/AIDS đã chỉ đạo thực hiện tốt nhiệm vụ kiềm chế sự lây lan của đại dịch thông qua công tác can thiệp giảm tác hại. Đây là một trong những hoạt động hết sức thiết thực và có ý nghĩa đối với những đối tượng nghiện hút và nhiễm HIV/AIDS ở Yên Bái mà Dự án phòng, chống HIV/AIDS của tổ chức Ngân hàng Thế giới tài trợ thực hiện giai đoạn 2006-2011. Có 5 huyện, thị xã, thành phố đang triển khai hoạt động can thiệp giảm tác hại là: Yên Bình, Văn Chấn, Lục Yên, thị xã Nghĩa Lộ và thành phố Yên Bái đã góp phần không nhỏ vào công tác phòng, chống HIV/AIDS trên địa bàn toàn tỉnh, bởi đây là những địa bàn tập trung đông đối tượng HIV/AIDS nhất.

Hiệu quả của “giải pháp nhân đạo”

Hầu hết những “người trong cuộc” sau khi được tuyên truyền đều hiểu, làm theo và thấy được những cái lợi từ việc cấp phát bơm kim tiêm và bao cao su miễn phí của công tác can thiệp giảm tác hại. Mọi người đều cho rằng đây chính là giải pháp nhân đạo cho những người nhiễm HIV/AIDS và cũng cho hiệu quả tốt nhất trong việc phòng, chống lây nhiễm HIV/AIDS trong cộng đồng. Song cũng vẫn còn một số người dân chưa hiểu hết đã cho rằng cấp phát bơm kim tiêm miễn phí cho đối tượng nghiện khác nào khuyến khích họ?. Thực tế không phải vậy. Chúng ta đã gặp phải không ít những trường hợp một người  nông dân hiền lành bất ngờ bị nhiễm HIV khiến gia đình, bạn bè xa lánh, dè bỉu nhưng nguyên nhân thật trớ trêu chỉ vì đi làm đồng sơ ý giẫm phải chiếc kim tiêm. Đau lòng hơn là có những người vợ, những đứa con vô tội bị lây truyền HIV từ người chồng thích chơi bời đàn đúm nhà hàng, khách sạn. Nhiều trường hợp cán bộ làm chuyên môn cũng bị phơi nhiễm vì tấn công tội phạm, vì cấp cứu người bị thương...

Làm gì để giảm nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng, làm gì để hạn chế sự gia tăng của đại dịch HIV/AIDS? Ấy là câu hỏi mà biết bao đáp án được đưa ra từ trước đến nay chỉ là giải pháp tình thế. Trong hàng ngàn giải pháp ấy thực tế đã chứng minh công tác can thiệp giảm tác hại cho các đối tượng có nguy cơ bằng cách phát bơm kim tiêm và bao cao su miễn phí được xem là thiết thực và hữu hiệu hơn cả. Bởi, ngoài 49 cộng tác viên tuyên truyền là đội ngũ cán bộ y tế, cán bộ Đoàn thì con số 37 giáo dục viên đồng đẳng là những “người trong cuộc” đã từng một thời nghiện hút, tiêm chích ma túy và hành nghề mại dâm chính là lực lượng nòng cốt có khả năng thực hiện tốt nhất nhiệm vụ tiếp cận, tuyên truyền, cấp phát và vận động các đối tượng để tránh lây truyền HIV cho người thân.

Tại hội nghị sơ kết công tác phòng, chống tội phạm; phòng, chống HIV/AIDS và tệ nạn ma túy, mại dâm 6 tháng đầu năm vừa qua, đại biểu lãnh đạo các ngành chức năng cũng đã thống nhất cho rằng: “Can thiệp giảm tác hại bằng biện pháp phát bơm kim tiêm và bao cao su là có tác dụng nhất trong việc hạn chế tình trạng lây nhiễm HIV/AIDS”.

Tuy nhiên, trong sự nghiệp phát triển CNH-HĐH đất nước hôm nay, bên cạnh sự  vươn lên không ngừng của nhiều ngành, nghề trong các lĩnh vực kinh tế – xã hội nhờ có sự đồng thuận, bắt tay vào cuộc của các cấp, các ngành thì công tác phòng, chống HIV/AIDS  của Yên Bái nói chung và cả nước nói riêng vẫn chưa được xã hội hóa. Đây chính là nguyên nhân làm gia tăng tỷ lệ lây nhiễm của căn bệnh HIV/AIDS. Bởi vì, những bệnh nhân HIV/AIDS vẫn còn bị phân biệt, đối xử, kỳ thị trong các hoạt động hòa nhập cộng đồng. Như một đối tượng nữ nhiễm HIV ở thị trấn Cổ Phúc (huyện Trấn Yên) đã nói trong nước mắt: “Chúng em gặp rất nhiều khó khăn trong việc vay vốn của Nhà nước chỉ vì nhiễm HIV. Thực ra cũng khó trách vì người thân, gia đình còn muốn ruồng bỏ, huống hồ xã hội…”.

Đây chính là bài toán đang gây không ít tranh luận trong xã hội, trong nhân dân và cả trong tâm nguyện của những “người trong cuộc”, còn lời giải xin được giành cho các cấp lãnh đạo chính quyền địa phương và tất cả các cơ quan chức năng.

Thanh Hương