Đây là một trong những giải pháp đảm bảo an sinh xã hội, giải quyết những phức tạp xung quanh vấn đề lao động - việc làm. Tuy nhiên, từ khi triển khai đến nay, bên cạnh những thành công bước đầu, nhiều vướng mắc đã phát sinh khiến nhiều người không được hưởng chế độ trợ cấp thất nghiệp.

Bất cập từ quy trình chi trả chế độ

Năm 2009, năm đầu tiên thực hiện chính sách BHTN, toàn tỉnh mới có gần 16 nghìn người tham gia loại hình bảo hiểm này. Đến quý I/2013, số tham gia đã tăng lên hơn 35 nghìn người. Nguồn thu từ BHTN tăng từ 6 tỷ đồng năm 2009 lên trên 23,6 tỷ đồng năm 2012. Riêng quý I/2013 thu trên 6,5 tỷ đồng. Tuy nhiên, hiện nay có khoảng 21,06% NLĐ bị mất việc nhưng không nhận được BHTN do nhiều nguyên nhân.

Đến thăm gia đình anh Nguyễn Huy Hoàng ở thôn 5, xã Đại Lịch, huyện Văn Chấn là người đóng BHTN nhưng không được giải quyết hưởng chế độ BHTN, trong căn nhà đơn sơ, anh Hoàng chia sẻ: "Gần 3 năm làm việc tại Bệnh viện Đa khoa huyện Văn Chấn, vừa rồi, Bệnh viện chấm dứt hợp đồng, hiện tại tôi mất việc làm, ngay lập tức làm thủ tục để đăng ký hưởng trợ cấp thất nghiệp. Trong quá trình công tác tôi tham gia đóng bảo hiểm y tế, BHXH, BHTN đầy đủ nhưng sau nghỉ việc và làm thủ tục nhận tiền trợ cấp thất nghiệp thì bị cơ quan chức năng từ chối chi trả với lý do quá thời gian quy định. Theo tôi thấy, quy trình chi trả còn nhiều hạn chế, nhất là thời gian quá ngắn, trong vòng 22 ngày phải đăng ký và nộp đầy đủ hồ sơ cho cơ quan chức năng. Đây là vướng mắc thể hiện sự chưa được linh hoạt của chính sách".

Ông Lưu Mạnh Dũng - Giám đốc Trung tâm Giới thiệu việc làm (thuộc Sở Lao động, Thương binh và Xã hội) cũng cho biết: Sự bất cập thể hiện ở quy trình chi trả chế độ trợ cấp thất nghiệp quá ngắn, từ khi có quyết định thôi việc thì NLĐ phải lấy sổ chốt BHXH đến đăng ký với trung tâm mà phải trực tiếp, không được ủy quyền.

Mặt khác, nhiều khi chốt sổ BHXH không thể lấy được ngay, NLĐ ở xa khiến việc đi lại ảnh hưởng đến thời gian đăng ký thất nghiệp, hoàn thiện hồ sơ đề nghị giải quyết trợ cấp và thông báo tình trạng tìm việc làm trong thời gian đang hưởng trợ cấp thất nghiệp. Theo quy định trong 7 ngày bị mất việc, NLĐ phải đăng ký với Trung tâm Giới thiệu việc làm và phải nộp đầy đủ hồ sơ trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày đăng ký. Đây là khoảng thời gian khá ngắn nên nhiều trường hợp người sử dụng lao động không kịp thời xác nhận, dẫn đến việc chốt sổ BHXH gặp khó khăn. Đây là nguyên nhân cơ bản dẫn đến NLĐ không được hưởng chế độ -ông Dũng thông tin thêm.

Bên cạnh đó, quy định về thời gian nộp sổ BHXH cũng là một rào cản khiến NLĐ khó tiếp cận trợ cấp từ BHTN. Theo Luật BHXH, trong vòng 30 ngày kể từ ngày chấm dứt hợp đồng lao động, cơ quan BHXH chốt sổ cho NLĐ. Trong khi đó, chỉ có 15 ngày, kể từ khi đăng ký, NLĐ phải nộp sổ BHXH có xác nhận thời gian tham gia BHTN mới được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Vì thế, nhiều lúc NLĐ chưa kịp nhận sổ thì đã hết thời gian nộp sổ BHXH để đăng ký BHTN. Những quy định thiếu tính đồng bộ này đã làm khó, khiến nhiều NLĐ mất trắng các khoản trợ cấp thất nghiệp mà lẽ ra họ phải được hưởng.

Doanh nghiệp… lách luật

Chúng tôi đến thôn Bó Mạ, xã Vĩnh Lạc, huyện Lục Yên, gia đình anh Hoàng Văn Thể là một trong số hàng trăm lao động rơi vào trường hợp có đóng BHTN nhưng không được giải quyết hưởng chế độ BHTN.

Nhấp chén trà nóng, anh bùi ngùi chia sẻ: "Hơn 5 năm làm việc tại Chi nhánh Công ty GRANIDA Yên Bái. Vừa rồi, Công ty giải thể khiến tôi mất việc làm. Trong quá trình công tác tôi tham gia đóng bảo hiểm y tế, BHXH, BHTN đầy đủ nhưng sau nghỉ việc và làm thủ tục nhận tiền trợ cấp thất nghiệp thì bị cơ quan chức năng từ chối chi trả với lý do Công ty chưa nộp sổ cho BHXH. Tôi có hỏi, Công ty có trả lời lấp lửng là đã hoàn tất thủ tục! Vậy mà đến giờ tôi vẫn chưa lấy được sổ BHXH nên không được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Nếu được hưởng trợ cấp thất nghiệp thì tôi sẽ được khoảng 8 triệu đồng".

Lý giải về vấn đề này, ông Cao Ngọc Khánh - Trưởng phòng Lao động - Tiền lương - BHXH, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết: "Thủ tục làm BHTN hiện đang bị chậm trễ do các doanh nghiệp chưa đến cơ quan bảo hiểm để hoàn tất sổ BHXH cho NLĐ. Nhiều doanh nghiệp rất chậm trong xác nhận chấm dứt hợp đồng, chốt sổ bảo hiểm cho NLĐ, khiến thủ tục hưởng trợ cấp thất nghiệp không được thực hiện nhanh chóng".

Ngoài ra, các doanh nghiệp còn tìm nhiều cách để mang lại lợi nhuận cho mình mà quên đi quyền lợi chính đáng của NLĐ. Theo quy định, NLĐ làm việc trong các doanh nghiệp có dưới 10 lao động hoặc NLĐ chỉ ký hợp đồng lao động dưới 12 tháng thì không thuộc đối tượng tham gia BHTN đã tạo "kẽ hở" để doanh nghiệp "lách luật". Một trong những nguyên nhân chính khiến cho hàng trăm lao động không được hưởng trợ cấp thất nghiệp là do doanh nghiệp còn nợ BHXH.

Ông Lò Xuân Thịnh - Trưởng phòng Thu BHXH tỉnh cho biết, nếu doanh nghiệp còn nợ tiền bảo hiểm, cho dù là nợ 1 tháng thì NLĐ cũng không được thanh toán tiền BHTN. Nếu họ nghỉ việc trong thời gian này thì rất thiệt thòi. Vì vậy, doanh nghiệp phải đóng đủ, đóng đúng theo quy định thì NLĐ mới được hưởng trợ cấp thất nghiệp. Hiện nay, có nhiều doanh nghiệp nợ bảo hiểm kéo dài từ vài tháng đến vài năm.

Vướng mắc ở doanh nghiệp đã vậy, trong khi đó, việc tư vấn, giới thiệu việc làm cho NLĐ theo quy định của BHTN thì còn gặp nhiều khó khăn. Khi được tư vấn khoảng 60 - 70% lao động trẻ của số giải quyết lao động thất nghiệp làm việc xa tỉnh đều không có nhu cầu, mặn mà tìm công việc mới. Đó là một trong nguyên nhân làm xáo trộn quy trình triển khai thực hiện chính sách BHTN.

Thay cho lời kết

Để chính sách về BHTN cho NLĐ phát huy hiệu quả tích cực, rất cần có sự chung tay góp sức từ nhiều phía, trong đó, ngành chức năng cần tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, phổ biến các chế độ, chính sách, doanh nghiệp cần đẩy mạnh việc thực hiện, hỗ trợ kịp thời NLĐ các thông tin, trình tự thủ tục cần thiết và bản thân NLĐ cũng phải chủ động trong thực hiện quyền và nghĩa vụ liên quan đến BHTN.

Để tháo gỡ những vướng mắc của chính sách, Nhà nước cần bổ sung và ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể để NLĐ đỡ thiệt thòi. Hơn nữa, các sở, ban, ngành có liên quan cần tham mưu cho tỉnh cải cách thủ tục hành chính, đề xuất phát triển mạng lưới ủy quyền cấp huyện mở các điểm giao dịch để NLĐ có thể cập nhật, tra cứu thông tin ngay tại địa phương, tăng cường thanh kiểm tra các doanh nghiệp trong thực hiện các chế độ cho NLĐ...

Minh Tuấn