Là con Lạc cháu Hồng của mẹ Âu Cơ trên mọi miền của đất nước như những con chim đại bàng tung cánh khắp bốn phương trời để đến mỗi sáng xuân sang mùng 7 tháng Giêng lại bay về quê mẹ đậu lên trăm đỉnh núi chầu về Tổ Mẫu Âu Cơ với tấm lòng thành kính và biết ơn để lòng ta lắng lại nghĩ suy về cội nguồn tổ tiên, ông bà, cha mẹ về đất nước quê hương.

Dù ai đi đâu về đâu vẫn đinh ninh trong lòng

                   Mồng Bảy trong tiết tháng Giêng

                   Dân hiền tế lễ trống chiêng vang trời

                   Anh em Bách việt ta ơi

                   Ngày xuân thong thả tới nơi xem tường

                   Ấy ngày hội tế Mẫu Vương

                   Người sinh nòi giống Nam phương đó mà.

Đền Mẫu Âu Cơ từ lâu đã trở thành một điểm đến không thể phai mờ của du lịch tâm linh, của cội nguồn dân tộc. Tương truyền rằng Lạc Long Quân (giống Rồng) xe duyên cùng Âu Cơ xinh đẹp (Tiên Nữ giáng trần) “so hoa hoa biết nói, so ngọc ngọc ngát hương”, chăm đọc chữ, giỏi đàn sáo, tinh thông âm luật. Về sau Lạc Long Quân đưa Âu Cơ từ động Lăng Xương về núi Nghĩa Lĩnh, Âu Cơ trở dạ sinh được một bọc trăm trứng nở thành trăm người con trai. Khi các con khôn lớn, Lạc Long Quân dẫn 50 người con xuống biển, 50 người con theo mẹ lên núi lập nghiệp mở mang bờ cõi.

Trong số 50 người con theo mẹ, người con đầu lên nối ngôi vua lấy niên hiệu Hùng Vương thứ nhất, đặt tên nước Văn Lang đóng đô ở Phong Châu, truyền 18 đời Vua Hùng xây dựng nên nhà nước thịnh trị đầu tiên.

Trên con đường dài vạn dặm đó có một ngày kia Người đến trang Hiền Lương thấy phong cảnh thiên nhiên muôn phần tươi đẹp có núi cao, đồng rộng, sông dài, có hồ nước trong xanh mênh mông, có hoa lá tốt tươi, chim muông dồi dào, mẹ Âu Cơ dừng chân cho khai hoang lập ấp, dạy con cấy lúa, trồng khoai, chăn tằm dệt vải.

Khi trang ấp ổn định, Người lại cùng các con đến những vùng đất mới. Mãi đến khi mở mang được biên cương bờ cõi giang sơn thu về một mối Người lại trở về Hiền Lương. Đến năm Nhâm Thân vào đêm 25 tháng Chạp mưa to gió lớn, sấm chớp đùng đùng Mẹ Âu Cơ đã hóa thân cùng bầy Tiên Nữ bay về trời để lại một dải yếm đào trên cành đa lớn. Để tưởng nhớ công đức của Tổ mẫu Âu Cơ, nhân dân lập miếu thờ dưới gốc cây đa cổ thụ xum xuê cành lá.

Đến đời vua Lê Thánh Tông niên hiệu Quang Thuận năm thứ 6 (1465) phong thần cấp tiền cho nhân dân Hiền Lương xây đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ và hương khói thờ phụng đời đời không dứt.

Và hàng năm vào ngày mùng 7 tháng Giêng (ngày Ngọc Nương sinh hạ Âu Cơ, ngày có mây lành che chở, hương thơm tỏa ngát khắp nơi là điềm “Tiên Nữ giáng trần”) tổ chức lễ hội để cháu con bốn phương được về đây thắp nén hương thơm trước Điện vàng thành kính tổ tiên.

Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ tưng bừng nhộn nhịp. Ngay từ sáng sớm mùng 7 tháng Giêng con cháu từ mọi miền đất nước đã về đây tụ hội. Mở đầu lễ hội là lễ tế Thành Hoàng ở đình, đây là đội tế nam, sau đó rước kiệu đem theo lễ vật từ đình vào đền. Lễ vật dâng Mẫu Vương là hương hoa cùng 100 cầu bánh ngọt, 100 phẩm oản màu cùng nhiều lễ vật tượng trưng cho tấm lòng của trăm người con dâng lên Tổ Mẫu. Trong tiếng trống tiếng nhạc bát âm vang lừng, một cỗ kiệu bát cống sơn son thiếp vàng do 8 cô gái mặc đồng phục khiêng nhẹ nhàng, uyển chuyển theo nhịp trống. Đi đầu đám rước là những lá cờ thần, sau kiệu là các bô lão áo thung, áo dài rồi đến dân làng.

Đúng giờ Thìn (từ 7 giờ đến 9 giờ) đám rước vào đến sân đền, phường bát âm gồm đàn, sáo, nhị, trống phách, sinh tiền vang lên trong không khí tôn nghiêm. Trong đền đèn nến sáng choang khói hương nghi ngút. Các đồng chí lãnh đạo Đảng, chính quyền, các bậc bô lão làm lễ dâng hương trong không khí tôn nghiêm thành kính.

Đội tế nữ gồm 12 cô gái thanh tân có nhan sắc, có học vấn mặc áo dài màu sắc rực rỡ, đầu đội khăn kim tuyến, chân đi hài thêu, thắt lưng lụa màu, riêng chủ tế thường trang phục màu đỏ. Tế nữ là khâu thu hút sự chú ý trong phần lễ hội.

        Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ thường được diễn ra 3 ngày với rất nhiều trò chơi mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc và hiện đại. Khách thập phương nườm nượp đến dự lễ dâng hương dâng sớ. Lễ hội kết thúc nhưng nhân dân mọi miền đất nước vẫn tiếp nối nhau hành hương về làm lễ tổ cho đến hết tháng Giêng, tháng Hai.

P.V