>>>Cuộc gặp gỡ ý nghĩa

Hơn 50 năm trước, họ đã góp phần quan trọng vào công cuộc “đại chuyển dân” để nhường đất xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà - “đứa con đầu lòng” của ngành thủy điện Việt Nam.

Hôm nay, giữa trời nước mênh mang, bên Nhà máy Thủy điện, lớp con cháu công tác tại huyện Yên Bình, Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà quây quần xung quanh để nghe họ kể chuyện một thời khai hoang, mở đường, dựng trường, dựng trạm, bỏ lại dưới mênh mông kia nhà cửa, ruộng vườn, vĩnh biệt nơi chôn nhau, cắt rốn, đình chùa, miếu mạo, nhà thờ... để xây dựng công trình thế kỷ.

Bài phát biểu của lãnh đạo huyện Yên Bình, lãnh đạo Công ty cổ phần Thủy điện Thác Bà không thể nói hết được những công lao và thành tích của thế hệ đi trước nhưng cũng đủ để gợi lại đức hy sinh, sự vất vả của cán bộ và nhân dân các dân tộc huyện Yên Bình và Lục Yên - nơi chuyển đi, và cả cán bộ và nhân dân nơi bà con chuyển đến, như huyện Trấn Yên, Văn Yên, Lục Yên, Bảo Yên, Đoan Hùng, Hạ Hòa...

Một trong những đóng góp vô cùng quan trọng của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Yên Bình trong giai đoạn thực hiện kế hoạch Nhà nước 5 năm lần thứ nhất (1960-1965 ) và kế hoạch Nhà nước 5 năm lần thứ hai (1965-1970) là hoàn thành thắng lợi cuộc vận động chuyển dân xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà.

Cuộc vận động chuyển dân đã trải qua 5 thập kỷ, quê hương Yên Bình đã có nhiều thay đổi, kinh tế có bước phát triển khá, đời sống nhân dân không ngừng được cải thiện, nhưng chưa khi nào Đảng bộ, nhân dân các dân tộc trong huyện quên được những tháng ngày vô cùng vất vả đó.

Địa hình của huyện Yên Bình khá phức tạp với nhiều suối đổ vào sông Chảy. Do đặc điểm của điều kiện tự nhiên, trên sông Chảy có rất nhiều thác, ghềnh là nguồn thủy năng lớn, đặc biệt là Thác Bà. Vì vậy, ngay từ những năm 1958-1959, Trung ương đã có chủ trương khảo sát để xây dựng một nhà máy thủy điện trên sông Chảy, tại vị trí Thác Bà. Quán triệt tinh thần Nghị quyết của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ III, Đảng và Nhà nước ta đã quyết định xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà với công suất thiết kế 108MW, sản lượng điện bình quân khoảng 400 triệu KWh/năm.

Việc xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà việc góp phần cung cấp điện năng phục vụ cho công cuộc xây dựng và bảo vệ CNXH ở miền Bắc, đồng thời còn giúp cắt lũ tích cực cho đồng bằng sông Hồng vào mùa mưa, giúp cho nhân dân miền xuôi hạn chế được một phần lũ lụt.

Ngay khi có chủ trương của Đảng về xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà, Đảng bộ huyện Yên Bình đã xác định đây là một vinh dự nhưng cũng là nhiệm vụ rất nặng nề, nhất là việc phải di chuyển dân cư sống trong vùng quy hoạch lòng hồ của công trình thủy điện đến nơi ở mới.

Bác Đỗ Khắc Cương – nguyên Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Hoàng Liên Sơn, Trưởng ban Chỉ đạo chuyển dân nhớ lại: “Yên Bình là một vùng đất màu mỡ, một miền quê trù phú gắn bó bao đời với những giá trị văn hoá lâu đời, người dân thuần hậu, chất phác và có tinh thần đoàn kết đáng quý. Đang sinh sống gần nhau, quen nếp thường ngày, việc phải chuyển đi nơi khác sẽ không tránh khỏi những suy tư luyến tiếc. Khó khăn là rất lớn, nhưng chúng ta có Bác Hồ, có lòng yêu nước của bà con nhân dân, nhất là đồng bào lương, giáo vì thế mà mọi khó khăn đều đã vượt qua”.

Nhận thức rõ nhiệm vụ nặng nề trước tỉnh và Trung ương, Đảng bộ Yên Bình cùng đoàn kết thống nhất, nêu cao tinh thần trách nhiệm, chủ động, sáng tạo nhiều chủ trương, biện pháp tích cực thực hiện tốt cuộc vận động.

Tại Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ V (năm 1961), trong 7 nhiệm vụ trọng tâm đề ra cho cả nhiệm kỳ có một nhiệm vụ chỉ đạo riêng về việc chuyển dân ra khỏi vùng quy hoạch lòng hồ Thác Bà, đó là: “Phải tập trung chỉ đạo chặt chẽ công tác khai hoang chuyển dân ra khỏi vùng hồ Thác Bà phục vụ cho việc xây dựng đập thủy điện Thác Bà, mau chóng ổn định đời sống cho quần chúng”.

Để chuẩn bị cho việc chuyển dân, nhiệm vụ khai hoang được xác định là vị trí hàng đầu, gắn với chuyển dân một cách chặt chẽ, khai hoang đến đâu tổ chức chuyển dân đến đó. Huyện đã thành lập nhiều đội đến các xã đã được xác định tại huyện Văn Yên, Lục Yên, Trấn Yên và các xã khác trong huyện nằm ngoài vùng quy hoạch lòng hồ để tổ chức khai hoang, làm đường, làm thủy lợi, chuẩn bị mặt bằng đón các hộ chuyển đến. Cuối năm 1962, cuộc vận động chuyển dân đợt 1 được thí điểm ở 2 xã có đông đồng bào theo đạo Công giáo là Chính Tâm và Tân Thành.

Do làm tốt công tác vận động, cả trong các chức sắc, chức việc và bà con giáo dân nên đã thành công tốt đẹp. Sau thắng lợi của đợt 1, Tỉnh ủy, Ban Chuyển dân tỉnh Yên Bái đã chỉ đạo Huyện ủy, Ban Chuyển dân của huyện kịp thời rút kinh nghiệm để tiếp tục chỉ đạo. Từ năm 1964, cuộc vận động chuyển dân đợt 2 được triển khai mạnh mẽ.

Toàn đợt đã chuyển được 1.421 hộ dân cùng hàng trăm mồ mả của thân nhân về quê mới ở các huyện Văn Yên, Lục Yên, Trấn Yên, Bảo Yên và 2 huyện Đoan Hùng, Hạ Hoà (tỉnh Phú Thọ), đảm bảo tiến độ phục vụ cho việc khởi công xây dựng nhà máy. Ngày 19/8/1964, với sự giúp đỡ của Chính phủ Liên Xô, công trình thủy điện Thác Bà chính thức được khởi công xây dựng.

Từ tháng 7 năm 1965 trở đi, đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh phá hoại miền Bắc. Công trình thủy điện Thác Bà là một trọng điểm đánh phá của địch. Để đảm bảo tiến độ thi công Nhà máy, Trung ương và tỉnh đã chỉ đạo việc chuyển dân phải được thực hiện nhanh chóng, đảm bảo di chuyển hết các hộ dân ra khỏi vùng lòng hồ.

Được sự chỉ đạo của tỉnh và sự hỗ trợ nhân công của các huyện bạn, trong đợt này, huyện đã vận động được 2.019 hộ, gồm 11.050 nhân khẩu tiếp tục được chuyển đến quê mới, nhanh chóng ổn định sản xuất.

Đến năm 1967, công tác chuyển dân đã cơ bản hoàn thành. Do chiến tranh đánh phá của máy bay Mỹ ngày càng ác liệt, công tác chuyển dân ra khỏi vùng lòng hồ Thác Bà còn kéo dài đến năm 1968.

Như vậy, để thực hiện xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà, từ năm 1962 đến năm 1967, Đảng bộ huyện Yên Bình đã chỉ đạo, vận động chuyển gần 20 vạn dân của 37/39 xã, trong đó có 20 xã chuyển đi xây dựng quê hương mới ở Văn Yên, Lục Yên, Trấn Yên (Yên Bái); Thanh Hòa, Đoan Hùng (Phú Thọ); Hàm Yên, Yên Sơn (Tuyên Quang), 17 xã chuyển lên cao hơn mực nước thiết kế.

Cuộc vận động chuyển dân phục vụ cho việc xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà đã kết thúc thắng lợi, việc sẵn sàng rời bỏ quê hương để nhường chỗ xây dựng công trình Thủy điện Thác Bà là sự hy sinh vô cùng to lớn của nhân dân các dân tộc trong huyện. Kết quả của cuộc chuyển dân có ý nghĩa kinh tế, chính trị và quốc phòng to lớn, đánh đấu bước trưởng thành vượt bậc của Đảng bộ và chính quyền, các đoàn thể nhân dân trong huyện thời kỳ này.

Từ việc xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà đã tạo nên một vùng hồ rộng lớn với diện tích khoảng trên 20.000 ha, với 1.331 đảo lớn nhỏ, đây là điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế của huyện.

50 năm qua, bên cạnh sản lượng điện hàng tỷ KWh đã được sản xuất, tiềm năng, thế mạnh vùng hồ được phát huy góp phần quan trọng vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế đúng hướng; đặc biệt để khai thác có hiệu quả tiềm năng về diện tích mặt nước hồ Thác Bà góp phần xóa đói giảm nghèo và làm giàu cho người dân các xã vùng ven hồ.

Có mặt tại buổi gặp mặt, chúng tôi ghi nhận biết bao tâm tư, tình cảm của những cụ ông, cụ bà, những người đã hy sinh quyền lợi của mình cho nguồn năng lượng của Tổ quốc, giờ tuổi đã cao, sức đã yếu nhưng vẫn một lòng tin yêu vào Đảng, vào Bác Hồ; thiệt thòi là thế mà vẫn luôn cho rằng sự hy sinh ấy là rất đúng đắn.

Nói như cụ Tống Văn Mập, 81 tuổi, người quê Đồng Tâm, Yên Bình cùng 7 gia đình khác chuyển lên khai hoang tại xã Châu Quế Thượng (Văn Yên) năm 1966: “Bỏ làng quê tốt tươi, lên xã Châu Quế Thượng chịu nhiều đói khổ, 50 năm quay lại thấy vùng hồ mênh mang, nhà máy to đẹp, biết huyện mình đang phát triển, tôi thấy vui và thấy sự hy sinh của mình là xứng đáng”.

Biết bao lời tâm sự của cán bộ huyện Yên Bình và Công ty Thủy điện Thác Bà đã bày tỏ lòng biết ơn và tôn vinh sự đóng góp, hy sinh của người dân Yên Bình cũng như sự tự hào của bà con đã đóng góp, hy sinh cho một công trình thế kỷ tại buổi gặp mặt mà chúng tôi không thể kể hết.

Xin được kết thúc bài viết này bằng tâm sự của đồng chí Phạm Nguyên Khoa - Trưởng ban Dân vận Huyện ủy Yên Bình: “Nhờ có lòng tin của nhân dân đối với Đảng, lòng yêu nước nồng nàn mà đồng bào đã hy sinh, vất vả giúp cho Đảng bộ huyện hoàn thành xuất sắc một nhiệm vụ hết sức quan trọng. Thành công của việc chuyển dân vùng hồ Thác Bà là bài học quý về công tác dân vận, là lẵng hoa tươi thắm dâng lên Đảng, Bác Hồ và chào mừng kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập Đảng bộ huyện Yên Bình!”.

Lê Phiên - Thiên Cầm