Bên cạnh những đơn vị, cá nhân chấp hành nghiêm quy định nộp thuế vẫn còn nhiều doanh nghiệp, hộ kinh doanh phớt lờ các quy định pháp luật thuế, trong khi người mua hàng vô tình tiếp tay cho các đối tượng kinh doanh trốn thuế...

Chi cục phó Chi cục Thuế Yên Bình - ông Ngô Sỹ Cát và Đội trưởng Đội Kiểm tra thuế - Hoàng Thị Loát nêu mấy “bài”: doanh nghiệp chế biến chè “bỏ quên” cả nhà xưởng máy móc không tính khấu hao, giá mua chè khô của dân cao hơn nhiều so với giá thực tế; cơ sở kinh doanh xăng dầu báo cáo tồn kho nhưng kiểm tra không có bồn chứa... Không ngạc nhiên khi nhiều doanh nghiệp, hộ kinh doanh trên sổ sách làm việc với cơ quan thuế đã hạch toán hòa, lỗ. Việc khai tăng giá đầu vào như chi phí quản lý, vật tư, nguyên nhiên liệu, nhân công... để hạch toán hoà hoặc lỗ sẽ cho phép doanh nghiệp giảm đáng kể, thậm chí rất lớn hoặc không phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp. Không ít chủ kinh doanh vô hiệu hóa việc quản lý hoá đơn đầu vào và đối chiếu hàng bán ra, hàng tồn bằng việc vứt bở bớt hoá đơn đầu vào.

Trốn lậu thuế là vi phạm pháp luật nhưng nguy hại là không quá khó để thực hiện hành vi trốn lậu thuế. Kinh doanh vật liệu xây dựng là mảng mà nhiều chi cục thuế chưa “sờ” tới và thất thu không nhỏ. Thành phố Yên Bái, thống kê chưa đầy đủ của Chi cục Thuế có từ 25 – 30 cơ sở, doanh nghiệp kinh doanh vật liệu xây dựng. Năm 2008, Công ty TNHH Sơn Hà, Công ty TNHH Thanh Phong là một trong số ít doanh nghiệp kinh doanh vật liệu xây dựng “được” cơ quan thuế buộc kê khai số hàng hoá, giá trị thực để truy thu thuế sau khi tiến hành điều tra, xác minh, đối chiếu ngược lại từ phía khách hàng. Bà Trần Thị Bình Minh - Đội phó Đội Kiểm tra thuế (Chi cục Thuế thành phố Yên Bái) nói: “Doanh nghiệp, cơ sở khi bán hàng phải viết hoá đơn đỏ cho người mua nhưng hầu hết chủ kinh doanh chỉ áp dụng với đối tượng khách hàng là cơ quan, doanh nghiệp, còn người dân thì không hoá đơn!”. Chưa có con số chính thức nhưng tạm tính mỗi năm người dân bỏ ra cả trăm tỷ đồng, thậm chí hơn để mua gạch, đá, xi măng, sắt thép... xây dựng nhà cửa, không viết hoá đơn đỏ cho người mua, đồng nghĩa một khoản thuế theo quy định của Nhà nước rơi vào túi chủ kinh doanh. Tương tự, thất thu thuế cũng đang xảy ra ở nhiều xưởng sửa chữa, kinh doanh phụ tùng ô tô; khách sạn, nhà hàng; kinh doanh quần áo; tân dược...

Thanh tra, kiểm tra là công việc thường xuyên của ngành thuế, một biện pháp chống thất thu nhưng thất thu vẫn diễn ra và ngành thuế không thể “ba đầu, sáu tay” để quản doanh nghiệp, hộ kinh doanh; tiền thuế của Nhà nước vẫn rơi vãi và vào túi không ít chủ kinh doanh. Thành phố Yên Bái hiện có 6.178 doanh nghiệp, cơ sở, hộ kinh doanh ngoài quốc doanh. Chống thất thu, Chi cục đã triển khai nhiều biện pháp, “mềm” có, “rắn” có. Năm 2008, số thuế truy thu và xử phạt từ 33 doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh (tại trụ sở cơ quan thuế và nơi người nộp thuế) là 144,6 triệu đồng. Số liệu chưa chính thức, tổng số thuế truy thu và xử phạt bao gồm tại trụ sở cơ quan thuế, nơi người nộp thuế, Cục Thuế tỉnh, qua thanh tra của thanh tra Nhà nước tại 55 doanh nghiệp, cơ sở, hộ kinh doanh là 535 triệu đồng - khá nhỏ nhoi. Khó khăn từ quy định của ngành thuế, quy trình nghiệp vụ không cho phép cơ quan thuế kiểm tra đột xuất doanh nghiệp, hộ kinh doanh; muốn kiểm tra phải thông báo trước 3 ngày. “Thời gian đó quá thừa cho chủ kinh doanh có hành vi trốn lậu thuế vứt bớt hoá đơn đầu vào, cân đối hàng mua vào - bán ra - hàng tồn để đối phó với cơ quan thuế”- bà Hoàng Thị Loát, Đội trưởng Đội Kiểm tra thuế (Chi cục Thuế Yên Bình) nói. Nhân viên thuế hầu như không thể xác định hành vi trốn lậu thuế nếu không thẩm tra nguồn gốc, nắm rõ hàng hoá đầu vào, thậm chí xác minh khách hàng qua tự điều tra.

Năm 2009, ngành thuế phấn đấu thu 450 tỷ đồng, trong đó 110 tỷ thu ngoài quốc doanh vào ngân sách. Từ tháng 4/2009, Cục Thuế Yên Bái trưng tập cán bộ nghiệp vụ các chi cục thuế kiểm tra chấp hành quy định thuế khu vực ngoài quốc doanh. “Không thể tính số thất thu thực hàng năm, nhưng chống thất thu là công việc không thể ngừng nghỉ và chỉ riêng đợt kiểm tra này số thuế truy thu, xử phạt là hàng tỷ đồng!”- Phó cục trưởng Cục Thuế - Hoàng Văn Phong nói nhưng không cho biết cụ thể doanh nghiệp nào và hàng tỷ đồng là bao nhiêu?

Giải pháp chung là xiết chặt quản lý đầu vào, đầu ra, những biện pháp này rất hiệu quả nhưng rất mệt mỏi cho cán bộ nhân viên ngành thuế. Quan hệ thương mại của doanh nghiệp hiện rất rộng, việc quản lý đầu vào chỉ có hiệu quả trên địa bàn, khu vực lân cận, nếu ở các tỉnh phía Nam, nước ngoài thì ngành thuế lấy đâu nhân lực, kinh phí để thực hiện một cách thường xuyên? Doanh nghiệp, hộ kinh doanh là đối tượng nộp thuế. Hàng hoá, sản phẩm của doanh nghiệp, hộ kinh doanh làm ra vô nghĩa nếu không có người mua.

Người mua hàng, nhất là người dân, hiện vẫn chưa được coi là nhân tố quan trọng trong chống thất thu thuế. Sẽ không có chuyện tiền thuế của Nhà nước rơi vãi hoặc chạy vào túi chủ kinh doanh nếu người mua hàng yêu cầu bên bán chấp hành việc ghi hoá đơn đỏ theo quy định. Đáng tiếc là công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức, trách nhiệm của người dân trong chống thất thu thuế  chưa được quan tâm đúng mức, thường xuyên nên thất thu cũng là điều dễ hiểu ngay cả khi ngành thuế đã gồng mình, căng sức, vừa thực hiện các chính sách nuôi dưỡng nguồn thu, vừa “thu nhặt” cả tiền trăm ngàn đồng tiền thuế qua kiểm tra, xử phạt doanh nghiệp, hộ kinh doanh vi phạm.

T.A