Páo dung là một lối hát trên cơ sở giai điệu, tiết tấu có sẵn, cố định để ca ngợi tình yêu lứa đôi, yêu thiên nhiên, yêu thế giới động vật. Cái chính của Páo dung vẫn là hát tỏ tình của đám trai làng, gái bản mỗi một mùa xuân đến.

Xuân này bạn hãy thử một chuyến lên vùng cao, đến các bản làng người Dao, ta không chỉ có niềm vui ngây ngất, bồng bềnh mà còn đắm mình trong những lời ca Páo dung đầy sức lôi cuốn, hấp dẫn. Trước tiên, những chàng trai, cô gái trong những trang phục rực rỡ sắc màu, tay nắm tay nhau bước lên sàn diễn (nhiều nơi là sân khấu). Các cô gái e thẹn, ánh mắt lúng liếng ngồi cạnh nhau trên dãy ghế phía trước. Đứng đằng sau các cô gái là những chàng trai với những nụ cười rạng rỡ, sẵn sàng nhập cuộc. Bên gái cử một đại diện hát khúc dạo đầu. Hát rằng:

…"Bản em ở nơi núi cao lưng chừng mây

Anh có lên thì em sẽ ra tận cánh rừng để đón"…

Bên trai, một anh bước ra hát đáp lại. Với lời ca như trách móc, dỗi hờn:

…"Đêm ngân tiếng chiêng, cồng

Rượu nồng say cạn chén

Vậy mà có em đâu

Làm mắt anh ngóng hoài…"

Một cô khác hát trả lời nhằm xoa dịu và động viên:

…"Anh à, cha mẹ em hiền như luống cày

Nếu anh đến, hẳn cả nhà em rất vui"…

Được lời như cởi tấm lòng, ta hãy nghe anh chàng nọ hát to:

…"Anh sợ nhất cái bụng nói không như lời

Thấy anh, cha mẹ em lại không vui

Anh ở xa bao núi bao rừng

Có thật thương nhau, ta xây tổ ấm

Như người Dao mình sống định canh, định cư…"

Đỡ lời bạn mình, một cô khác quay về phía các chàng trai, cô hát:

…"Váy hoa em vừa dệt xong

Rượu đã dậy thơm nồng

Nương rẫy nhiều lúa gạo

Mùa trăng này sẽ bắt anh

Bắt anh về làm chồng…"

Và rồi đến ngỡ ngàng, tất cả các cô gái tham gia cuộc chơi đều cất cao giọng:

…"Bắt về làm chồng, bắt về làm chồng

Được không các anh chàng ơi"…

Trên sàn diễn, lúc này họ tản ra. Mỗi cặp, mỗi cặp. Một trai, một gái, "bàn tay đan lấy bàn tay", họ thành từng đôi hát với nhau bằng cách ứng tác rất nhanh nhằm xử lý tình huống cũng như giãi bày tâm tình của mình.

Cứ vậy, đêm Páo dung kéo dài. Càng về khuya, người xem người hát như nhập vào nhau, hầu như quên cả thời gian, quên cả cái rét miền ngược: …"Lửa càng hừng hực lửa" và chỉ còn thiếu: "Mình về, mình ở với nhau thôi"…

Thế đấy, Páo dung xưa kia và ngày nay vẫn thế. Đấy là tiếng hát núi rừng bí ẩn, mộc mạc, dễ thương biết bao. Bởi chỉ cần có thông báo bản có Páo dung là mọi người, dù bận đến đâu cũng thu xếp việc nhà, cơm nước từ khi mặt trời chưa xuống núi để rủ nhau đèn đuốc còn kịp xem.

Thế mới biết, cũng như mọi bữa, xuân này Yên Bái, nơi các tộc người thiểu số đón một năm mới ước mơ và hy vọng sẽ là rất vui.

Nơi đây, không chỉ có tiếng đàn tính dịu ngọt như khuôn mặt em gái Tày vùng thấp, tiếng sáo tiếng khèn réo rắt vọng vào vách núi của chàng trai Mông nơi vùng cao, hay tiếng trống "Hội cầu mùa" của người Khơ Mú, "Hát tháng Giêng" của người Giáy, hát "Xên bản, xên Mường" của người Thái mà còn là Páo dung mượt mà, tình tứ, sôi động không kém thơ mộng đáng yêu của người Dao. Páo dung - tiếng hát tình yêu và hy vọng bất tận với thời gian:

…"Em bảo suốt đời em vẫn đợi

Yêu anh hơn cả rừng yêu cây…".

                                          (Trích lời hát Páo Dung)

Bùi Huy Mai