Đi thăm các hạng mục của Thủy điện Nậm Tung, trước mắt chúng tôi là ngôi nhà gỗ 2 gian, mái ngói rêu phong xộc xệch, xiêu vẹo, tường trát toóc-xi nham nhở, có chỗ đã bong tróc, có chỗ huếch hoác. Thậm chí, phía bên phải được che tạm bằng tấm lưới thép, gia cố tạm bằng 2 cột gỗ tạm bợ. Phía ngoài 3 chiếc cột gỗ chênh vênh trên ta luy là trụ đỡ chịu lực hỗ trợ cho ngôi nhà đang phải chịu đựng sức nặng của thời gian.

Anh Mai Văn Nhận – Phó ban quản lý chợ và dịch vụ công cộng huyện Trạm Tấu cho biết, ngôi nhà này đã qua sử dụng được đưa về dựng ở đây từ khi công trình được xây dựng. Đến nay, cột kèo hở hoác, qua thời gian cộng với mối mọt và gỗ đã xuống cấp nên giờ đây đến nỗi các anh cũng không ai dám trèo lên mái để sửa lại những viên ngói bị xộc xệch. Tháng 7 năm 2007, cơn lũ cục bộ nước dòng suối Nậm Tung dâng lên đến tận bệ máy. Ngôi nhà trụ vững đến ngày hôm nay là nhờ nằm gọn giữa 2 bên là sườn dốc kín gió và sự gia cố thêm bằng những trụ gỗ chống đỡ của anh em công nhân.

Để minh chứng cho sự xuống cấp của công trình, anh Nhận đưa tay tháo ngay chiếc vỏ cổ góp nơi gắn chổi than phát điện chỉ tay vào chiếc chổi than nơi tiếp xúc giữa chổi than và trục đồng phát điện, nói: Đúng ra vị trí chổi than phải ở phía trên này nhưng vì không được thay thế nên giờ nó đã mòn xuống sâu hơn 1 cm. Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm tụt giảm công suất phát điện. Quan sát từ bể đập đầu mối đường ống dẫn nước dài chừng hơn 40m từ cao trình xuống tua-bin dễ dàng nhận ra sự cũ kỹ nơi tua-bin nước đang hoạt động, vỏ ngoài bong tróc một màu vàng ố, đưa tay phủi lớp bụi bẩn dày bám trên tấm biển gắn địa chỉ nơi sản xuất, hóa ra tua-bin nhãn hiệu do Trung Quốc sản xuất từ năm 1983 nay phần che nước phun ra ào ào phải dùng tấm bao tải xác rắn đậy tạm.

Để bảo đảm hoạt động của máy phát điện, công nhân ở đây đã có sáng kiến chế tạo bộ đổi chiều dòng điện bằng chiếc máy hàn của Nga cũ, đưa điện áp vào bảng táp-lô, từ bảng táp-lô này mới đưa dòng điện lên đường dây 0,4KV dẫn về Trạm biến áp hòa vào lưới điện quốc gia đặt ở phía trên ngã ba đường nội thị huyện. Theo anh Nhận, một trong những nguyên nhân ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình hoạt động của Thủy điện Nậm Tung là yếu tố thiên nhiên. Mực nước suối Nậm Tung những năm gần đây đã giảm hẳn. Mặt khác, từ khi huyện Trạm Tấu tiến hành xây dựng cầu cứng y tế bắc qua dòng Nậm Tung cũng ảnh hưởng tới cửa mương dẫn làm giảm lượng nước dẫn về Thủy điện. Do vậy, công nhân Nhà máy phải xử lý bằng cách đắp đập chắn để lấy nước vào mương dẫn. Cứ mỗi đợt mưa lũ là cát sỏi, bùn đất theo mương dẫn đổ vào đập đầu mối, gây bồi lắng và làm tắc cửa nước vào ống dẫn xuống tua-bin. Việc lấn chiếm hành lang của các hộ gia đình sống gần mương dẫn cũng gây khó khăn cho quá trình nạo vét lòng mương.

Được biết, công suất thiết kế ban đầu của Thủy điện Nậm Tung là 50KW/giờ, có nhiệm vụ cung cấp điện cho các cơ quan, đơn vị và các hộ gia đình trên địa bàn thị trấn. Sau 8 năm đưa vào sử dụng cộng với sự phát triển dân cư của thị trấn, nhu cầu sử dụng điện của các hộ gia đình tăng nhanh máy phát điện đã trở nên quá tải không đáp ứng được nhu cầu điện năng. Mặt khác, máy phát điện do Bun-ga-ri sản xuất xuống cấp, tua-bin nước hoạt động kém hiệu quả. Đến năm 1993, Thủy điện đã được đầu tư một máy phát điện mới do Trung Quốc sản xuất có công suất 80KW/giờ thay thế máy phát cũ.

Theo ông Lê Hồng Tiến – Trưởng ban quản lý chợ và dịch vụ công cộng , đơn vị quản lý công trình cho biết: Do công trình đưa vào khai thác sử dụng quá lâu lại không có kinh phí lớn để sửa chữa và thay thế nên đã dần xuống cấp. Trong quá trình thiết kế ban đầu đường xả gầm tua-bin quá hẹp không bảo đảm đúng yêu cầu kỹ thuật nên không khai thác hết công suất của máy. Hiện nay, máy phát điện chỉ đạt công suất từ 30 đến 50% so với thiết kế ban đầu. Trước đây, 5 cán bộ thủy điện được hưởng lương từ ngân sách huyện thì từ năm 1996 khi huyện Trạm Tấu được đầu tư kéo điện lưới quốc gia, đơn vị thủy điện chuyển sang chế độ tự hạch toán kinh doanh, nên đã gặp phải không ít khó khăn.

Hiện nay đang là mùa khô, mỗi ngày Thủy điện Nậm Tung sản xuất khoảng 800KW nhân với giá bán điện 360đồng/KV thì tổng thu của Nhà máy một tháng được khoảng 7,5 triệu đồng, trong khi đó đơn vị phải trả lương cho 5 biên chế và một hợp đồng cộng với các khoản bảo hiểm, thuế tài nguyên, trích nộp thuế giá trị gia tăng 10%, tiền thuê đất hàng năm 2,5 triệu đồng, đơn vị đang gặp rất nhiều khó khăn. Để bảo đảm duy trì hoạt động của Thủy điện, đơn vị quản lý công trình đã khắc phục sửa chữa những hỏng hóc nhỏ như thay thế các chổi than, thay dầu máy, tự chế bộ đổi chiều dòng điện, đầu tư kéo đường dây 0,4KV từ nhà máy lên trạm biến áp nhưng cũng chỉ là những biện pháp tạm thời. Để phát huy hiệu quả của công trình Thủy điện Nậm Tung rất mong nhận được quan tâm đầu tư của các cấp, các ngành liên quan để thay thế toàn bộ hệ thống bằng máy phát điện mới, đặc biệt đây đang trong thời điểm huyện Trạm Tấu đẩy mạnh thực hiện Đề án phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2005 – 2010 theo Nghị quyết 03 của Tỉnh ủy.

Tạ Hoàng Tuyến