Gió trong lành bất chợt đổ xuống từ dải rừng nguyên sinh giàu có. Những ngôi nhà của đồng bào Dao đỏ rải rác đính vào chân núi tỏa khói thơm mùi gạo mới. Đây là thôn Lũng Cọ - một trong 9 thôn của xã Tân Phượng, là địa bàn cư trú của 50 hộ dân với trên 300 nhân khẩu. Cảnh sắc, con người ở đây chỉ là một phần nhỏ của cộng đồng 94% đồng bào là Dao, 14% người Tày của xã Tân Phượng nhưng thật gần gũi biết bao. Gần gũi từ cái tên thôn Lũng Cọ - cái tên được những người dân ở đây lý giải là Thung lũng có nhiều cây cọ.

Nhiều cọ thật! Cọ mọc bên đường, cọ xòe tán ngay bờ ruộng, cây cao, cây thấp xòe tán đón nắng, che chở những ngôi nhà truyền thống của đồng bào Dao. Người Dao Tân Phượng thường làm nhà gỗ 5 gian. Hai gian ngoài làm nơi tiếp khách, gian giữa thờ tổ tiên, gian thứ tư dành cho vợ chồng trẻ, cuối cùng gian bếp.

Trong gia đình thường có nhiều thế hệ chung sống. Mọi người chăm chỉ trồng lúa, trồng ngô, đậu tương và khoai tím. Việc ứng dụng KHKT vào sản xuất nên 10,6 ha lúa đã cho năng suất 47tạ/ha, thóc ngô không chỉ đủ phục vụ đời sống mà đã trở thành hàng hóa bán về xuôi, chăn nuôi ổn định, đời sống người dân đã khá hơn trước.

Đồng bào Dao ở Lũng Cọ luôn trân trọng và giữ gìn mối đoàn kết truyền thống của các dòng họ Phương, họ Hà, họ Phùng, họ Triệu để giữ yên bản làng, cùng nhau làm giao thông, góp công sức cùng Nhà nước xây dựng trường lớp cho con em theo học. Nhờ thế mà ở thôn các cháu đến tuổi đều đến lớp, một số cháu học lên đại học, cao đẳng.

Gia đình này có một người con mới vào đại học, ngôi nhà khang trang của họ cũng mới dựng xong, còn chưa hoàn thiện. Vui lắm, với chị chủ nhà, Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc năm nay sẽ vui hơn nhiều. Lát nữa chị sẽ cùng các hộ khác trong thôn tổng kết một năm xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư và cùng hứa hẹn thi đua cho một năm tới.

Nhà ông trưởng thôn vì thế được đón nhiều khách. Đồng bào lâu ngày có khách tới nhà mừng lắm. Nhưng họ không vồn vã, mà thân thiện. Họ chia sẻ với khách đủ chuyện. Người lớn tuổi kể chuyện thôn mà tự hào với những thế hệ cha ông đã góp sức, góp của theo Đảng giải phóng quê hương. Người khoe chuyện trồng cây quế, nuôi con trâu con gà, làm cây nỏ. Các bà, các chị bảo nhau cách thêu chiếc áo, tấm khăn, cái mũ. Những nét hoa văn cứ thế truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Những nét hoa văn của người Dao đỏ được truyền từ đời này sang đời khác.

Để ngày hội này diễn ra trang trọng, vui vẻ, mấy ngày qua thôn đã tổ chức bình xét từng hộ gia đình, rồi tập văn nghệ và chuẩn bị tổ chức các trò chơi dân gian nữa. Nhà nhiều nhà ít, cùng nhau đóng góp để cho lễ hội thêm vui! Hôm nay bản làng rộn rã, cái bình lặng vốn có được xua tan bởi tiếng loa tiếng nhạc phát ra từ bãi đá bóng của thôn! Mọi người tạm gác công việc, đến đây vui chơi. Các thôn có đại diện thi các trò đánh quay, nén còn; buổi tối lại biểu diễn những tiết mục văn nghệ cây nhà lá vườn.

Chủ nhà cởi mở tấm lòng với bạn gần khách xa. Người quen, người mới đến lần đầu trở nên gần gũi. Nhưng đó chỉ là Lũng Cọ, còn Khe Bín, còn Bỏ Mi và những thôn khác của xã Tân Phượng. Còn phải đi thêm nữa, giành thời gian thêm nữa mới có thể hiểu hơn về Tân Phượng, về mảnh đất nguyên sơ và đậm nét văn hóa của người Dao đỏ nơi vùng cao này.

Minh Quang