Đây là một thành tích đáng ghi nhận, đủ để bất kỳ địa phương nào cũng có quyền tự hào. Thế nhưng, ẩn sau những con số "biết nói" ấy là những tín hiệu đòi hỏi sự phân tích kỹ lưỡng và một tầm nhìn dài hạn. Bài toán về tính bền vững của nguồn thu, sự lệ thuộc vào yếu tố mùa vụ và những tác động không nhỏ từ các chính sách tài khóa hiện hành đang đặt ra những thách thức không nhỏ cho chặng đường phía trước.
Con số thu ngân sách "trong mơ" của Yên Bái trong quý I phần lớn được "neo đậu" bởi nguồn thu từ tiền sử dụng đất và các khoản thu mang tính đột biến như thuế từ hoạt động khai khoáng và thủy điện. Trong khi đó, những "mạch máu" kinh tế nuôi dưỡng nguồn thu ổn định và lâu dài như sản xuất, dịch vụ và tiêu dùng lại đang phải đối mặt với những tác động từ chính sách tài khóa mở rộng. Cụ thể, tổng thu ngân sách 3 tháng đầu năm 2025 của Yên Bái đạt 1.339,3 tỷ đồng, bằng 35,8% dự toán Trung ương giao và 24,4% dự toán HĐND tỉnh.
Trong đó: thu từ hoạt động xuất nhập khẩu đạt 123,4 tỷ đồng, bằng 27,4% dự toán Trung ương và 20,6% dự toán HĐND tỉnh. Thu cân đối (trừ tiền thuê đất trả tiền một lần) đạt 676,5 tỷ đồng, bằng 30,7% dự toán Trung ương và 25,9% dự toán HĐND tỉnh. Thu tiền sử dụng đất đạt 309,8 tỷ đồng, bằng 29,5% dự toán Trung ương và 13,8% dự toán HĐND tỉnh. Thu từ hoạt động xổ số đạt 9,8 tỷ đồng, bằng 27,3% dự toán Trung ương và HĐND tỉnh. Việc giảm 2% thuế giá trị gia tăng (VAT) – một động thái nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đến hết tháng 6/2025 – cùng với các chính sách giảm thuế bảo vệ môi trường, gia hạn nộp thuế và tiền thuê đất… đã mang lại luồng gió mới cho cộng đồng doanh nghiệp. Tuy nhiên, ở phía ngược lại, những chính sách này cũng đồng nghĩa với việc dòng chảy ngân sách trở nên chậm hơn và có thể thấp hơn so với tiềm năng thực tế. Minh chứng rõ ràng nhất là khoản thu từ thuế bảo vệ môi trường, khi chỉ đạt 14,7% so với dự toán mà Hội đồng nhân dân tỉnh đã thông qua.
Nguyên nhân chủ yếu là do thực hiện giảm mức thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu, mỡ nhờn theo Nghị quyết 60/2024/UBTVQH15. Một vấn đề đáng lưu tâm nữa là cơ cấu thu ngân sách của Yên Bái vẫn còn sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu từ đất đai và tài nguyên thiên nhiên. Tại các huyện vùng cao như Trạm Tấu, Văn Chấn, Văn Yên, tỷ lệ thu ngân sách từ các doanh nghiệp thủy điện và khai khoáng chiếm một tỷ trọng đáng kể (Văn Chấn 56,6%, Trạm Tấu 66%, Văn Yên 40%). Sự phụ thuộc này tiềm ẩn nhiều rủi ro, bởi các lĩnh vực này vốn rất nhạy cảm với biến động của thời tiết và thị trường, tạo nên một sự "bấp bênh" nội tại cho nguồn thu ngân sách.
Điển hình như các doanh nghiệp sản xuất thủy điện, nguồn thu từ các doanh nghiệp này phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết. Thị trường bất động sản "ảm đạm" cũng là một "lực cản" không nhỏ khi thu từ tiền sử dụng đất chỉ mang về 309,8 tỷ đồng, chưa đầy 13,8% so với dự toán HĐND tỉnh giao. Điều này cho thấy sự khó khăn trong việc hiện thực hóa các kịch bản thu ngân sách dựa trên kỳ vọng mở bán các quỹ đất sạch. Bên cạnh đó, một số yếu tố khác cũng gây ảnh hưởng đến thu ngân sách như các doanh nghiệp khai thác quặng sắt tại huyện Trấn Yên gặp khó khăn về tài chính, dừng hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng, làm giảm nguồn thu của huyện này (nguồn thu từ các doanh nghiệp này chiếm 35% tổng thu cân đối của huyện).
Việc thu ngân sách quý I vượt xa kịch bản không chỉ đơn thuần là kết quả của những nỗ lực từ ngành tài chính, mà còn là một "bài kiểm tra" năng lực điều hành ngân sách của tỉnh trong bối cảnh kinh tế đầy biến động. Câu hỏi lớn nhất lúc này không còn là "thu được bao nhiêu", mà là "thu từ đâu", "nguồn thu có bền vững hay không", và quan trọng hơn, "nguồn thu đó có góp phần nuôi dưỡng sự phát triển lâu dài của tỉnh hay không?".
Trong bối cảnh hiện tại, việc chuyển hướng sang nuôi dưỡng các nguồn thu dài hạn, mở rộng cơ sở thuế, và khuyến khích các doanh nghiệp phát triển theo chiều sâu là một lựa chọn gần như bắt buộc. Để đạt được điều này, công tác rà soát, chống thất thu thuế, và xử lý nợ đọng thuế cần được thực hiện một cách quyết liệt, đồng thời phải đi đôi với các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và phát triển bền vững. Đặc biệt, việc đổi mới tư duy quản lý thu ngân sách – từ việc thụ động "thu khi có" sang chủ động "tạo nguồn" – chính là chìa khóa để đảm bảo an toàn tài chính cho Yên Bái trong dài hạn.
Quý I đã ghi nhận những kết quả thu ngân sách ấn tượng, nhưng điều quan trọng hơn là chất lượng và tính bền vững của nguồn thu. Yên Bái đang có cơ hội để định hình lại cơ cấu thu theo hướng ổn định hơn, đồng thời phải đối mặt với những áp lực từ nội lực kinh tế và các biến động chính sách. Thay vì chỉ quan tâm đến việc vượt dự toán, tỉnh cần tập trung vào việc đảm bảo rằng mỗi đồng thu ngân sách đều là minh chứng cho sức khỏe thực chất và động lực phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế địa phương.
Thanh Phúc
