Tại thị xã Yên Bái, sau thất bại của cuộc khởi nghĩa do Nguyễn Thái Học lãnh đạo (2-1930), ngọn lửa yêu nước, ý thức đấu tranh chống giặc ngoại xâm đã được thổi bùng và khơi dậy trong các tầng lớp nhân dân.

Đầu tháng 3 - 1930, nhóm thanh niên yêu nước ở thị xã do Đỗ Văn Đức đứng đầu đã ra “Học sinh báo” in thạch với nội dung giáo dục truyền thống, thức tỉnh lòng yêu nước của thanh niên, học sinh. Sự ra đời của “Học sinh báo” góp phần thúc đẩy phong trào yêu nước, đọc sách, báo tiến bộ trong thanh niên ở thị xã Yên Bái và các vùng lân cận. Không chỉ ra báo, nhóm thanh niên yêu nước còn có nhiều hoạt động như treo cờ đỏ búa liềm nhân Ngày Quốc tế Lao động (1-5), rải truyền đơn kêu gọi dân chúng và thợ thuyền nổi lên đánh đuổi thực dân Pháp đã tạo ảnh hưởng vang dội ở khu vực thị xã, làm cho giới cầm quyền hoảng sợ. Những năm 1936 - 1939, tại thị xã Yên Bái, các loại báo công khai như Tin tức, Thời thế, Lao động… được chuyển đến và lưu hành rộng rãi.

Được tiếp xúc và đọc các loại báo  tiến bộ, các tầng lớp nhân dân từng bước nhận thức được đường lối, chủ trương, phương pháp đấu tranh cách mạng, dẫn các phong trào đấu tranh từ tự phát đến tự giác. Tiêu biểu là phong trào đấu tranh của hội “ái hữu” ở Xưởng Đề - pô (xưởng sửa chữa) xe lửa Yên Bái; nông dân xã Văn Phú, Đào Thịnh (Trấn Yên); tiểu thương ở chợ thị xã… Tất cả kết thành một làn sóng mạnh mẽ khiến giới cầm quyền hết sức lo ngại.

Đầu năm 1944, đồng chí Mai Văn Ty là quần chúng trung kiên của Đảng từ Nhà máy Xe lửa Gia Lâm chuyển lên đề – pô Yên Bái làm việc đã tích cực tuyên truyền đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách của Mặt trận Việt Minh trong công nhân; tập hợp các hội viên “ái hữu” trước đây vào tổ chức công nhân cứu quốc. Tháng 6 - 1944, đồng chí đã lãnh đạo công nhân đề – pô Yên Bái đấu tranh đòi tăng lương, giảm giờ làm việc, đòi chủ bán gạo cho công nhân theo giá “bông”. Cuộc đấu tranh thắng lợi có ảnh hưởng khá mạnh đến các tầng lớp nhân dân.

Sau ngày Nhật đảo chính Pháp (9-3-1945), để phát triển hơn nữa phong trào cách mạng ở Yên Bái và bắc Phú Thọ trong điều kiện tình thế cách mạng đã xuất hiện, đầu tháng 5 năm 1945, Xứ ủy Bắc Kỳ đã cử đồng chí Ngô Minh Loan lên phụ trách, xây dựng căn cứ cách mạng Vần – Hiền Lương.

Công tác phát triển Đảng của Yên Bái thời kỳ này là vô cùng cần thiết. Đồng chí Mai Văn Ty và Nguyễn Chí Dũng đều là những quần chúng ưu tú, trung kiên của Đảng đã được đồng chí Nguyễn Hữu Minh kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Đứng trước tình hình thời cơ cách mạng đang có nhiều thuận lợi, cần có hạt nhân lãnh đạo, định hướng phong trào cách mạng cho quần chúng nhân dân, đồng chí Ngô Minh Loan quyết định thành lập Chi bộ Đảng ở thị xã Yên Bái, gồm 3 đảng viên, do đồng chí Mai Văn Ty làm Bí thư, có nhiệm vụ lãnh đạo phong trào cách mạng ở thị xã - đầu não chính trị, quân sự của tỉnh. Các đảng viên của Chi bộ đã tích cực hoạt động, củng cố phong trào đấu tranh của công nhân cứu quốc ở đề - pô xe lửa, thanh niên, phụ nữ cứu quốc trong thị xã; xây dựng được cơ sở trong trại bảo an binh, lấy được vũ khí chuyển vào chiến khu cách mạng Vần – Hiền Lương và tổ chức giải thoát thành công cho các đồng chí lãnh đạo của Đảng đang điều trị ở Nhà thương thị xã Yên Bái.

Sự kiện Chi bộ cộng sản đầu tiên được thành lập ngày 7 tháng 5 năm 1945 tại thị xã Yên Bái là một sự kiện chính trị quan trọng, đánh dấu bước ngoặt của phong trào cách mạng tỉnh Yên Bái, đưa phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân lên một bước mới. Sự ra đời của Chi bộ Đảng là những tiền đề quan trọng cho việc thành lập Đảng bộ tỉnh ngày 30 tháng 6 năm 1945 và sự thành công trọn vẹn, ít hao tổn xương máu trong cách mạng tháng 8 - 1945 ở Yên Bái.

Từ một Chi bộ ban đầu với 3 đảng viên, trải qua 63 năm, Đảng bộ tỉnh Yên Bái đã không ngừng trưởng thành và phát triển. Đến nay, toàn Đảng bộ có 570 chi Đảng bộ cơ sở, 2.826 chi bộ nhỏ với hơn 37.100 đảng viên. Trong nhiều năm, Đảng bộ tỉnh Yên Bái luôn đạt danh hiệu trong sạch, vững mạnh, xứng đáng là hạt nhân lãnh đạo các phong trào cách mạng giành nhiều thắng lợi, xây dựng Yên Bái trở thành tỉnh phát triển toàn diện trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế.

Hoàng Ngọc Hà