Đường 20 - Quyết Thắng - cái tên gắn liền với niềm tự hào khi ấy đã có những người con của quê hương Yên Bái sát cánh cùng đồng đội chiến đấu, mở đường, góp công cho huyết mạch thông suốt, tiếp sức cho chiến trường miền Nam. Thời bình trở về, hồi tưởng kỷ niệm xưa, họ như được sống lại những thời khắc hiểm nguy nhưng khí thế bừng bừng, máu lửa của gần 40 năm về trước...

Đôi mắt vẫn còn tinh anh ánh lên nét buồn khi ông Bùi Hữu Quang - Phó chủ tịch Hội Cựu thanh niên xung phong (TNXP) thành phố Yên Bái hồi tưởng lại những kỷ niệm không thể nào quên khi đơn vị C30 N25 BT14 do ông phụ trách làm nhiệm vụ trên "con đường khốc liệt nhất Trường Sơn" ấy. Ông bảo, đường 20 Quyết Thắng, nếu chỉ nghe qua, người ta sẽ không khỏi tò mò bởi cái tên đường có phần kỳ lạ và dữ dội, cũng bởi mỗi mét trên con đường này là mỗi mét xương máu của chiến tranh.

Đường 20 - Quyết Thắng bắt đầu từ bản làng Phong Nha xinh đẹp, bên dòng sông Son xanh thẫm một màu rừng núi Trường Sơn. Trải hết chiều dài 123km cắt ngang Khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng rồi sang nước bạn Lào địa phận huyện Phùa Là Mà và dừng lại ở ngã ba Lùm Phùm thuộc tỉnh Khăm Muộn, Lào, đường 20 - Quyết Thắng là tuyến giao thông mang tầm chiến lược trong việc vận tải của đường mòn Hồ Chí Minh lịch sử.

Binh đoàn 559, đơn vị xây dựng đã đặt cho con đường cái tên 20 bởi lẽ bộ đội, TNXP, công nhân và dân công ba sẵn sàng đã tham gia mở, xây dựng và bảo vệ con đường hầu hết đều ở lứa tuổi 20. Đây là con đường huyết mạch phá thế độc đạo, nối đông Trường Sơn với tây Trường Sơn, giành thế chủ động thắng lợi trên mặt trận giao thông - vận tải nên còn có tên gọi: Đường 20 - Quyết Thắng.

Cũng bởi vị trí quan trọng như vậy mà trong suốt thời kỳ chiến tranh chống Mỹ, cứ mỗi mét đường là mỗi mét máu xương của những tuổi 20 mãi mãi nằm lại nơi đây...

Ông Quang kể, đơn vị ông gồm 108 người, thực hiện nhiệm vụ chủ yếu là mở đường bằng mìn phá, cuốc xẻng, giúp bộ đội bốc dỡ hàng hóa; một bộ phần công binh tăng cường thực hiện rà phá bom mìn. Suốt từ năm 1971 đến năm 1974, đơn vị ông thường trực đối mặt với hỏa lực mạnh của địch trên toàn tuyến với vô số loại vũ khí hiện đại, từ bom bi, bom lá, đạn cối đến chất độc màu da cam làm chết rụi cây cỏ... Đến nỗi, ông và những đồng đội của mình đã phải thốt lên "ở rừng mà không còn lấy một chút màu xanh". Giặc đã vậy, còn thiên nhiên thì cực kì khốc liệt.

Những cung đường nơi đơn vị ông nhận nhiệm vụ mở toàn đá, núi non hiểm trở với vô số "cổng trời", để kiếm nơi nào có thể đào hầm trú ẩn thật khó. Ngày nắng cũng như ngày mưa, muỗi rừng, vắt suối, vắt xanh, chấy rận thường trực cắn xé khiến cho con người suy kiệt thể lực... Tuy nhiên, với quyết tâm đã ghi tạc vào tâm trí bằng khẩu hiệu "quyết tâm lao động, quyết tâm thông đường, quyết tâm giải phóng miền Nam", đơn vị ông cũng như bao đơn vị khác đã không quản khó khăn, vượt lên chính mình, vượt qua sự tàn ác của quân thù, và thậm chí thắng cả thiên nhiên để hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Xúc động nghẹn ngào khi nhắc về những người đồng đội cùng mình chiến đấu năm xưa, mắt ông Quang rớm lệ. Chuyện về cô TNXP Nguyễn Thị Loan quê ở Hà Nam bị muỗi rừng đốt đến sốt rét ác tính, thân hình tiều tụy chỉ còn da bọc xương, chưa đến 20kg mà vẫn chống chọi với bạo bệnh để dần dần hồi phục, tiếp tục chiến đấu. Rồi chuyện vụ máy bay trinh sát V010 lao xuống thả pháo khói chỉ điểm cho máy bay F4H oanh tạc bom phá khiến 8 đồng đội của ông hy sinh...

Và câu chuyện thương tâm nhất khiến ông không thể cầm lòng là câu chuyện nữ TNXP Nguyễn Thị Là - người cùng đơn vị  ông bị máy bay địch bắn xuyên từ lưng ra trước ngực, trước lúc hy sinh cô còn gọi nhờ ông băng bó vết thương: "Trước khi chết cô ấy vẫn còn tỉnh táo lắm, vẫn còn nói với chúng tôi rằng anh chị em phải cố gắng đoàn kết, thương yêu nhau, cố gắng thông đường nhé".

Cảm xúc nghẹn lại, câu chuyện của tôi và ông Quang lại bị ngắt quãng. Những con người ngày đêm có mặt tại các tuyến lửa, cung đường, trọng điểm đánh phá ác liệt của địch - những túi bom của không quân Mỹ, họ vừa làm nhiệm vụ mở đường vừa bảo vệ đường, "những người chẳng tiếc máu xương, ngày đêm đi thông đường " "để xe ta bon ra chiến trường".

Lòng quả cảm và sự hy sinh lớn lao của các anh, chị TNXP đã ghi đường 20 - Quyết Thắng vào lịch sử của tính chất ác liệt và chiến công kỳ diệu trong cuộc chiến tranh nhân dân vĩ đại. Từ đó cho đến hết chiến tranh, đường 20 - Quyết Thắng được nhiều lần nâng cấp phát huy hết thế mạnh, phá thế độc tuyến chi viện đắc lực cho chiến trường miền Nam và đã làm nên bao kỳ tích trên mặt trận giao thông vận tải trong đội hình hệ thống đường mòn Hồ Chí Minh huyền thoại.

Chuyện xưa như mới ngày hôm qua, để hôm nay, những con người ấy, những nhân chứng lịch sử của một thời máu lửa hào hùng ấy trở về với thời bình. Trong tổng số 22 người Yên Bái của đơn vị TNXP C30N25BT14, nay người còn người mất, nhưng chất lính, chất "bộ đội Cụ Hồ" vẫn vẹn nguyên. Cũng như ông Quang và những chiến sỹ TNXP cùng đơn vị ông khi xưa là người con của quê hương Yên Bái, họ trở về với làng quê trong âm thầm, bình dị, để lại quá khứ một mốc son chói lọi, một chiến công huy hoàng không thể nào quên.

Thiên Cầm