Cây cảnh nghệ thuật tức là "cảnh trong chậu", đó là sản phẩm của sự kết hợp hoàn hảo giữa kỹ thuật trồng và nghệ thuật tạo hình. Để được coi là một cây cảnh nghệ thuật, trước tiên phải hội đủ "3 thế", là cây phải có thần - tiêu chí số 1 của cây cảnh nghệ thuật. Thứ 2 là nhân thế, đó là nhân cách của con người bộc lộ trong cây cảnh nghệ thuật. Thứ 3 là tâm thế, là chiều sâu nhất của cây cảnh đạt thế (tức là cái tâm mà con người gửi gắm). Khi thưởng thức cây cảnh, dễ làm cho tâm hồn rung động trước vẻ đẹp của tạo hóa được bàn tay và trí tưởng tượng phong phú của con người tái hiện. Một số loại cây quen thuộc, do hình dáng của nó mà tạo nên những cảm xúc riêng, nhất là đối với những cây đã định hình mà phần lớn là cây đã già, như: cây đa, sanh, si, lộc vừng tạo cảm giác vững chãi; tùng, bách tạo cảm giác bền vững, uy nghiêm; mai tạo cảm giác thanh cao (mai cốt cách, tuyết tinh thần); liễu tạo cảm giác mềm yếu; trúc tạo cảm giác ngay thẳng.

Để thể hiện sinh sự trưởng và phát triển của loài người, các nghệ nhân đã tạo ra từ cây sanh, si hình dáng "lão mai sinh quý tử" (bên cạnh một gốc to có một cây con). Nếu cây con mọc ở bên cạnh gọi là "sinh tử", mọc ở đằng trước gọi là "quý tử". Đối với cây lộc vừng, nếu có 3 cây ở trong chậu, thì người ta còn gọi là "tam đa", có 5 cây gọi là "ngũ lão dánh đình", gợi cho người xem những nét cổ kính, trường tồn. Cây tùng La hán hoặc tùng Vạn niên là loại cây quý nhất trong các loại tùng, có thể tạo ra nhiều dáng đẹp, như: tùng sà theo thế dưới lên trên, trên xuống dưới; tùng sà theo dáng mai bò; tùng theo thế giáng long; cây trồng dưới đất sống bám thân cây gỗ khô, thể hiện ý nghĩa cho sự trường tồn...

Hoa lá và cây xanh là một thực thể của tự nhiên, song dưới bàn tay tài hoa, và óc tưởng tượng của các nghệ nhân đã trở thành những tác phẩm nghệ thuật tạo hình mang nhiều triết lý xã hội và tư tưởng nhân văn, thắp sáng lên trong tâm hồn mỗi người tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống.

Đỗ Hoài