Dưới ánh trăng hồn hậu, những bản tình ca trong sáng bay bổng ngân rung giữa non ngàn, chắp cánh cho tình yêu, ươm những mùa hò hẹn.

Khác với những đêm "Hạn khuống", các chàng trai không phải hát xin thang, xin ngồi và hát để được mời trầu thuốc. Các chàng trai, cô gái trổ tài hát đối đáp giao duyên. Các lời ca thường lấy trong các truyện thơ nổi tiếng của dân tộc Thái như: “Xống chụ xôn xao" - Tiễn dặn người yêu, "Tản chụ xống xương" - Tâm tình tiễn thương, "Tản chụ xiết xương" - Tâm tình trêu ghẹo yêu thương... Người đối người đáp đều lịch lãm, tình tứ, bởi: "Chê tôi xấu sẽ như nhau tất cả/Nếu là rồng cùng là rồng thôi".

Đây là lời chàng trai ý tứ ướm hỏi: "Anh từ bản xa thấy ánh lửa/Thấy bóng áo chàm của em/Thấy má hồng, nét cười duyên/Thấy ngón tay thon măng riềng/Thấy mắt biếc, muốn ướm lời bày tỏ".

Lời hát nhẹ nhàng, tình tứ, đầy ẩn ý. Song chỉ có thế đâu đã có thể làm xiêu lòng cô gái, cô nhẹ nhàng: "Anh từ nơi nào đến/ Từ bên kia hay bên này sông Đà?/Qua đường nương, lúa chắc hạt trĩu bông?/Qua đường nước, sông cạn bằng cái đũa?/Lời anh nói có bay theo làn gió?".

Trong các bản tình ca Thái, những biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, cường điệu... được sử dụng rất tài tình làm cho lời thơ thêm mượt mà, ý nhị và giàu sức biểu cảm, đồng thời gửi gắm được bao điều khó nói. Cái cách chàng trai bày tỏ lòng mình sao mà khéo đến thế: "Em ơi!Anh có một mình như sợi vải thưa/Em hãy nhẹ tay căng vào khung dệt/Đôi ta sẽ thành piêu, thêu thành khít/Tấm chăn hồng ta đắp chung đôi".

Cô gái cũng cởi mở lòng mình, dù không khỏi phân vân: "Em chưa hẹn cùng ai trong bản/Em chưa thề cùng ai bản xa/Vẫn ngóng đợi người em yêu dấu/Chỉ lo anh chê em nghèo xấu/Chỉ sợ anh đã có người thương".

Cuộc hát đối đáp có thể diễn ra nhiều đêm. Càng hiểu nhau, duyên càng thắm tình càng nồng, lời đối đáp càng nồng nàn đằm lắng: "Thương em anh xin hỏi mọi điều/Yêu em anh cạn bao lời yêu thương/Anh muốn trồng khoai, đất có bén duyên/Anh muốn ươm dâu, có xanh thành bãi/Đôi ta yêu nhau, sợi dây tình có bện?".

Sau mỗi đêm "ỉn chan", lưu luyến chia tay, trai gái hát tiễn nhau với bao bịn rịn, nhớ nhung: "Tháng ngày trôi em liệu có quên?/Ủthương nhớ vào bao gối thắm/Đêm đêm gối đầu, nghe thì thầm hò hẹn/Sông cạn bằng đũa nhỏ mới quên nhau".

Cô gái hát dặn dò chàng trai không kém phần tình cảm và ý nhị: "Mong anh luôn mạnh khỏe/Nhanh nhẹn như nai đỏ/Mạnh mẽ như voi rừng/Hãy nhắn gọi em khi đau ốm bất thường/Anh nơi sao hôm, em sao mai ngóng đợi"...

Từ bao đời rồi, những bản tình ca "ỉn chan" vẫn ngân rung da diết với một sức sống diệu kỳ: "Tiếng hát vào núi đá hóa thành vôi trắng/Hát vào suối cạn, dâng thành sông Đà/Hát cùng chài gấp nên tấm lụa/Hát cùng rau non, lớn vụt thành sen/Hát cùng đầu bạc, xanh lại thời tuổi trẻ".

Sau những cuộc "ỉn chan", nhiều đôi nên vợ nên chồng, cuộc sống sinh sôi bất tận.

Trần Vân Hạc