Theo sử sách, từ cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, chùa Am được một số nhà buôn và chủ thuyền vận tải đường sông ở Hà Nội và Hưng Hoá, Bạch Hạc dựng lên. Tháng 4/1900, khi tỉnh Yên Bái được thành lập, chùa được các vị Bố chánh Bùi Bành và Trần Gia Du kế tiếp nhau mở rộng, có sư trụ trì. Thời gian này chùa làm lễ thụ danh lấy tên là “Tùng Lâm Tự”.

Trải qua những thăng trầm của lịch sử, chùa Am trở thành chốn tâm linh văn hoá tín ngưỡng của nhân dân tỉnh Yên Bái và du khách xa gần. Hành đạo được ngót một thế kỷ, năm 1966 chùa bị không quân Mỹ bắn phá huỷ hoại nặng nề. Đầu năm 1996, thể theo nguyện vọng của các phật tử trong tỉnh và thị xã Yên Bái, muốn được khôi phục lại và chùa đã được khôi phục lại vào năm 1997 – 1998 hoàn thành vào năm 1999. Sau hơn 30 năm bị gián đoạn, chùa Am lại vẳng tiếng chuông chùa, như lời mời gọi các tăng ni phật tử, các du khách gần xa đến chiêm bái.

Đến năm 2004 – 2005, với sự đóng góp của tăng ni, phật tử, các nhà hảo tâm, chùa Am tiếp tục trùng tu khang trang bề thế, bao gồm kiến trúc các quần thể, chùa, tòa thánh mẫu, điện đáp ứng nhu cầu giao lưu văn hoá tín ngưỡng của nhân dân địa phương và du khách thập phương xa gần. Hàng tháng vào các ngày mồng một và ngày rằm, các phật tử và nhân dân đến lễ chùa, với tất cả tấm lòng tôn kính Đức Phật, hướng con người tới cái chân, thiện, mỹ.

Hàng năm, nhà chùa tổ chức các ngày lễ trọng như: tết Nguyên đán, giỗ tổ 7/1 (tức là giỗ vị sư đầu tiên trụ trì tại đây); ngoài ra, nhà chùa còn tổ chức lễ Phật đản (ngày 15/4 âm lịch), lễ Vu lan (rằm tháng 7 âm lịch) và tổ chức rằm trung thu cho các cháu thiếu niên nhi đồng. Nhìn chung, những ngày lễ này, đều được nhà chùa tổ chức, tuân thủ theo hiến pháp và pháp luật của Nhà nước, đảm bảo theo tinh thần “Đạo pháp – Dân tộc và Chủ nghĩa xã hội”.

Về với chùa Am, du khách như được tìm về với cội nguồn dân tộc, bởi ngoài những hoạt động văn hoá tâm linh theo đạo pháp, chùa còn là nơi quy tụ những tấm lòng nhân ái, những hoạt động từ thiện. Chỉ tính riêng từ năm 2005 đến nay, bằng sự quyên góp, ủng hộ, công đức của các tăng ni, phật tử, các tổ chức xã hội, các nhà hảo tâm, nhà chùa đã ủng hộ đồng bào vùng bị bão lụt và tặng quà tại Trung tâm Bảo trợ xã hội tỉnh, các gia đình thương binh, liệt sỹ, ủng hộ các cháu thiếu niên nhi đồng sinh hoạt hè, với tổng số tiền hàng chục triệu động.

Nhà chùa còn tổ chức cầu siêu cho nhiều trường hợp bị mất tích do thiên tai gây ra. Đặc biệt tháng 1/2007 vừa qua, chùa Am đã tổ chức đoàn gồm 70 phật tử, lên làm lễ cầu siêu cho 11 chiến sỹ đồn Ca Vịnh (Trấn Yên) đã hy sinh anh dũng trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược giành độc lập tự do cho dân tộc.

Trải qua hơn 1 thế kỷ được xây dựng và đi vào hoạt động. Dẫu rằng, có những thời gian bị gián đoạn do chiến tranh tàn phá, song đến nay chùa Ngọc Am lại hiện hữu tôn nghiêm, cùng với ngôi Thánh điện, nằm soi bóng bên bờ sông Hồng. Tháng 10 năm Giáp Thân (tức tháng 11/2004) được sự chấp thuận của tỉnh Yên Bái, Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã làm lễ bổ nhiệm Đại Đức Thích Minh Huy trụ trì nhà chùa. Kể từ đó, việc thờ phụng của các phật tử đã đi vào nề nếp, việc xây dựng mở mang nhà Chùa đã đáp ứng được nhu cầu hoạt động tâm linh hiện tại của nhân dân thành phố, khách thập phương xa gần và con cháu mai sau với lòng hướng thiện và chính tâm da diết.

“Mỗi người mỗi nước, mỗi non
Đã đến cửa Phật là con một nhà”.

Chùa Ngọc Am đã được cấp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh trong địa bàn thành phố Yên Bái.

Thu Hồng (Bài tham gia hưởng ứng cuộc thi Đất và Người Yên Bái)