Được khởi công xây dựng năm 1964 và hoàn thành năm 1971, hồ được hình thành với diện tích tự nhiên 23.400 ha, diện tích mặt nước 19.505 ha, chiều dài hồ 80 km trải từ Yên Bình đến Lục Yên, chiều rộng 10 - 15 km và có độ sâu 50 - 60 m.

Đến với Thác Bà, trước tiên du khách hãy thăm đập thủy điện - niềm tự hào của nhân dân Yên Bái. Ngắm nhìn công trình sừng sững cao hàng trăm mét, du khách đừng quên đến dâng hoa, thắp hương tại Đài tưởng niệm thị trấn Thác Bà - nơi lưu danh những con người đã cống hiến sức trẻ, mồ hôi, xương máu để cho dòng điện sáng đến hôm nay và mai sau.

Ngay phía trên đập, đền Thác Bà hay đền Mẫu Thác Bà tọa lạc trên núi Hoàng Thi. Đền dựa vào lưng núi, với thế bao quát đất trời, trông xa thấy rộng. Sau khi vượt vài trăm bậc đá, đến sân đền, du khách có thể phóng tầm mắt bao quát hết đập thủy điện và ngắm nhìn một vùng trời nước mênh mông, hữu tình. Khí hậu trong lành, mát mẻ do gió đưa lên từ mặt hồ sẽ tạo cảm giác thoải mái, nhẹ nhàng, thanh tịnh chốn cửa đền.

Với nguồn lợi hàng ngàn tấn cá tôm mỗi năm, vùng hồ còn là nơi quần tụ của 13 dân tộc nên cũng hội tụ màu sắc văn hóa đa dạng với những lễ hội truyền thống độc đáo của người Dao, Tày, Nùng, Cao Lan, Phù Lá...

Điểm hấp dẫn của hồ Thác Bà là 1.331 hòn đảo lớn nhỏ, tạo thành nhiều hang động và cảnh đẹp sơn thủy hữu tình. Sau vài giờ lênh đênh trên sóng nước, du khách ghé thăm động Thủy Tiên, động Xuân Long, núi Cao Biền, núi Chàng Rể, đền Thác Ông, đền Thác Bà. Hoặc du khách cũng có thể ngược dòng sông Chảy đến với đất Ngọc Lục Yên thăm hang Chùa São, Đền Đại Cại, bình nguyên xanh Khai Trung... mang đậm những nét văn hóa của dân tộc Tày, Dao rất đặc sắc.

Trong hệ thống hang động trên hồ Thác Bà, phải kể đến động Thủy Tiên. Nằm sâu trong lòng núi khoảng 100m, nơi đây lưu truyền sử sách về Vũ Văn Mật - một vị đầu lĩnh thời Lê và trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, Tỉnh ủy Yên Bái đã từng làm việc tại đây. Động Thủy Tiên còn gắn với huyền thoại về chín nàng tiên xinh đẹp trốn Ngọc Hoàng xuống vui chơi ở chốn hồng trần. Thăm động và thưởng ngoạn những kiệt tác của tự nhiên với hệ thống nhũ đá đa màu sắc, với hệ thống hang động gắn với truyền thuyết ly kỳ, du khách có cảm giác đang lạc trong thế giới thần tiên như mơ, như thực để trút bỏ tất cả những mệt mỏi, ưu phiền của cuộc sống đời thường.

Để hồ Thác Bà trở thành một điểm du lịch hấp dẫn, tỉnh Yên Bái đã đầu tư xây dựng tuyến đường Đông Hồ nối hàng chục xã phía đông của huyện Yên Bình với huyện Lục Yên và với tỉnh Tuyên Quang. Hiện nay, Khu du lịch Tân Hương với diện tích hàng trăm hécta đang được gấp rút đầu tư xây dựng với nhiều hạng mục công trình hiện đại như: nhà đón khách, hệ thống khách sạn, khu thể thao...

Đến với hồ Thác Bà, có những ngày nghỉ thú vị, vui vẻ, được hòa mình với thiên nhiên, du khách sẽ thêm ấm lòng, không muốn rời bước đi trước tình cảm nồng hậu và mến khách của những người dân ở mảnh đất giàu truyền thống văn hóa này.

Minh Bảo