Hiện tại, quy mô dân số toàn tỉnh là hơn 800.000 người, đứng thứ 7 trong khu vực trung du và miền núi phía Bắc, đứng thứ 51 so với toàn quốc. Tỷ lệ sinh thô là 18,1%o, tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên là 9,6%; tỷ lệ phát triển dân số tự nhiên 10,86%o; tổng tỷ suất sinh giao động ở mức 2,11 - 2,15 con/ phụ nữ (tương đương mức tăng chung toàn quốc). Tốc độ tăng dân số bình quân hàng năm là 1% (thấp hơn mức tăng chung toàn quốc). Tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên có xu hướng tăng (năm 2011 là 9,1%; năm 2016 là 9,6%, trong đó số trẻ sinh ra là con thứ 3 trở lên ở hai huyện vùng cao Trạm Tấu, Mù Cang Chải chiếm tới 40%).

 

Đến thời điểm hiện tại, Yên Bái là tỉnh có quy mô dân số trung bình, ở nhóm tỉnh có mức sinh không ổn định, dễ bị tác động tăng sinh trở lại nếu không có biện pháp quản lý và thực hiện chính sách dân số hợp lý và bền vững.

 

Về cơ cấu dân số theo giới tính, Yên Bái đang có sự thay đổi đáng kể. Toàn tỉnh bắt đầu mất cân bằng giới tính khi sinh từ năm 2009 với tỷ lệ trẻ em nam là 107 - 108/ 100 trẻ nữ  (bình thường là 103 - 106 trẻ em nam/ 100 trẻ em nữ). Từ năm 2011 đến nay, tỷ số giới tính khi sinh toàn tỉnh có xu hướng tăng, dao động trong khoảng từ 110 - 112 bé trai/ 100 bé gái. Mất cân bằng giới tính khi sinh xảy ra ở hầu hết các huyện thị, thành phố, trong đó, một số địa phương có tỷ lệ chênh lệnh cao hơn là thành phố Yên Bái, huyện Văn Yên, huyện Lục Yên.

 

Về cơ cấu dân số theo tuổi, đến nay đã có sự chuyển đổi mạnh mẽ. Do duy trì mục tiêu giảm sinh nên tỷ lệ trẻ em 0 - 15 tuổi đã giảm (năm 2009 là 27,5%, năm 2016 là 22,5%). Số người trong độ tuổi lao động chiếm 65% dân số. Đây là tiềm năng lớn cho sự phát triển của tỉnh nếu lực lượng này được đào tạo và sử dụng hợp lý. Tỉnh đang ở giai đoạn sau của thời kỳ cơ cấu "dân số vàng” nên đây cũng là lợi thế cho phát triển kinh tế, xã hội, song gắn liền với đó là những thách thức về việc làm, giáo dục và an sinh xã hội.

Đến nay, tuổi thọ bình quân của người dân trong tỉnh là 73 tuổi, tuy nhiên số năm sống khỏe mạnh thấp. Chỉ số phát triển con người (HDI) ở mức trung bình. Chất lượng dân số còn hạn chế, tỷ lệ người bị khuyết tật của tỉnh cao hơn bình quân chung cả nước; tỷ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên được đào tạo về trình độ chuyên môn kỹ thuật còn thấp (15,8%). Tình trạng tảo hôn diễn ra khá phổ biến ở vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nguyên nhân là do ảnh hưởng từ phong tục tập quán, khó khăn về điều kiện phát triển kinh tế, hạn chế về trình độ văn hóa, việc thực thi pháp luật về hôn nhân và gia đình chưa thực sự quyết liệt.

 

Từ năm 2009, tỉnh đã triển khai một số hoạt động can thiệp giảm thiểu tình trạng tảo hôn thí điểm tại 15 xã và truyền thông tại 100% số xã thuộc hai huyện vùng cao Trạm Tấu, Mù Cang Chải. Tuy nhiên, tỷ lệ tảo hôn tại các xã được triển khai mô hình vẫn ở mức 15 - 20% trong tổng số kết hôn. Một số vấn đề sức khỏe sinh sản (SKSS) chưa được giải quyết tốt. Sàng lọc phát hiện tật, bệnh thai nhi và sơ sinh chưa được triển khai rộng rãi.

Để từng bước nâng cao chất lượng dân số, thời gian tới, cấp ủy, chính quyền các cấp cần tiếp tục đưa công tác dân số và phát triển thành nội dung trọng tâm trong công tác; đưa các mục tiêu, chỉ tiêu về dân số và phát triển vào nghị quyết, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành để thực hiện có hiệu quả công tác dân số, chăm sóc SKSS; kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả thực hiện chính sách pháp luật, các chương trình, kế hoạch về dân số và SKSS, đặc biệt là kiểm tra, thanh tra, xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân làm dịch vụ chẩn đoán và lựa chọn giới tính thai nhi; nâng cao vai trò của cộng đồng trong việc thực hiện các chính sách, pháp luật về dân số; đẩy mạnh công tác truyền thông giáo dục, vận động về dân số và phát triển; nâng cao hiệu quả truyền thông trực tiếp thông qua mạng lưới cộng tác viên dân số, cán bộ y tế…; mở rộng cung cấp các dịch vụ sàng lọc trước sinh và sơ sinh; từng bước phát triển, lồng ghép các dịch vụ tư vấn và kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân và tư vấn khi phụ nữ chuẩn bị mang thai; đẩy mạnh xã hội hóa, thu hút và sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu tư cho dân số và phát triển…

 

Mục tiêu đến năm 2020, tỉnh sẽ giảm tỷ lệ phát triển tự nhiên dân số xuống còn 1,04%, duy trì tổng tỷ suất sinh ở mức 2,1 con; quy mô dân số toàn tỉnh không quá 835.000 người; số cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại duy trì ở mức 74%, giảm tỷ lệ người sinh con thứ 3 trở lên xuống dưới 9%; tỷ số giới tính khi sinh dưới 115 trẻ em nam/ 100 trẻ em nữ; tỷ suất tử vong sơ sinh xuống còn dưới 12%o; tỷ lệ trẻ sơ sinh được sàng lọc đạt 10%; tỷ lệ bà mẹ mang thai được sàng lọc trước sinh đạt 80%; 40% số người cao tuổi  được tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe dựa vào cộng đồng.

Hồng Oanh