Thực hiện Quyết định 134/2004/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chương trình hỗ trợ nhà ở, đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt cho các hộ gia đình vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số khó khăn, UBND tỉnh Yên Bái đã xây dựng đề án giao cho các huyện, thị xã quán triệt và chỉ đạo các xã có đối tượng hưởng chính sách theo quyết định tổ chức thảo luận, bình xét ngay từ cơ sở, xác định đối tượng, nhu cầu đầu tư hỗ trợ và thông qua HĐND xã thống nhất trước khi trình UBND huyện, thị. 

Năm 2007 là năm thứ 3 thực hiện chương trình, theo kế hoạch đầu tư của năm với tổng số vốn 54 tỷ đồng cho 4 hạng mục: khai hoang, chuyển nhượng đất sản xuất, hỗ trợ tạo quĩ đất ở, hỗ trợ làm nhà ở, xây bể, cấp téc nước, đào giếng, xây dựng 33 công trình cấp nước tập trung. Đến nay, các huyện đã triển khai thực hiện các hạng mục đầu tư cho năm 2007 còn chậm và giá trị thực hiện ước đạt khoảng 7,2 tỷ đồng (bằng 13,3% kế hoạch năm). Trong đó, hỗ trợ đất sản xuất được 79 ha, bằng 23,5%; hỗ trợ tạo quĩ đất ở được 13 ha, đạt 20,6%; hỗ trợ làm nhà ở được 1060 hộ, đạt 17%; hỗ trợ nước sinh hoạt phân tán cho 2.255 hộ, đạt 31,2%, cấp nước tập trung đạt 1,9%.

Quyết định 134 được triển khai thực hiện ở tỉnh Yên Bái từ năm 2005 và năm đầu tiên mới thực hiện 2 hạng mục hỗ trợ đất sản xuất và nước sinh hoạt; năm 2006 triển khai thực hiện hỗ trợ cả 4 hạng mục: đất ở, đất sản xuất, nhà ở và nước sinh hoạt. Qua 2 năm  thực hiện, kết quả hỗ trợ các chính sách theo Quyết định 134 với tổng số vốn được T.Ư cấp là 33 tỷ đồng, đã thực hiện được trên 29,71 tỷ đồng.

Mặc dù có nhiều thuận lợi do nội dung Quyết định 134 được tổ chức triển khai, quán triệt đầy đủ từ T.Ư đến địa phương. Các ngành có văn bản hướng dẫn kịp thời, kinh phí cấp theo kế hoạch được phân bổ đảm bảo đầy đủ. Các huyện làm chủ đầu tư đã phối hợp với các ngành chức năng tổ chức triển khai thực hiện theo đề án và kế hoạch vốn được tỉnh giao hàng năm. Việc tổ chức bình xét các đối tượng thụ hưởng được UBND các xã công khai, minh bạch. Đối với các hạng mục xây bể nước, đào giếng, làm công trình cấp nước phân tán, hỗ trợ tạo đất ở, kinh phí thực hiện được cấp phát trực tiếp cho hộ dân. Các công trình cấp nước tập trung, khai hoang… được giao cho ban quản lý đầu tư xây dựng huyện.

Việc thực hiện Quyết định 134 được cấp uỷ, chính quyền thường xuyên quan tâm chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc thực hiện, các cơ quan chức năng tăng cường kiểm tra các xã, thôn bản và đối tượng thực hiện nên đã phát hiện những sai sót để xử lý, điều chỉnh phù hợp, kịp thời.

Quyết định 134 thực sự phù hợp với điều kiện thực tế, là cơ sở tháo gỡ giải quyết những khó khăn cho đồng bào.

Tuy nhiên, qua một thời gian thực hiện nảy sinh nhiều vướng mắc khiến cho việc triển khai thực hiện chương trình còn chậm, nhất là trong 6 tháng đầu năm 2007, các hạng mục mới chỉ thực hiện được 13,3% kế hoạch năm. Nguyên nhân khách quan do diện tích khai hoang ruộng nước để hỗ trợ cho đối tượng ở các xã không còn hoặc còn rất ít, trong khi nhu cầu giải quyết cho hộ thiếu đất còn nhiều. Qua rà soát trên toàn tỉnh, đến nay nhu cầu cần giải quyết đất là 4.087 hộ, diện tích là 1.021 ha, nhưng do quĩ đất hạn chế nên chỉ có thể giải quyết được bằng khai hoang là 177 ha cho 708 hộ. Còn lại 3.379 hộ phải giải quyết bằng các giải pháp khác. Diện tích nương có thể khai hoang được phần lớn của những người không thuộc diện cần hỗ trợ.

Để có được quĩ đất này đòi hỏi phải có một quá trình vận động thuyết phục để điều chỉnh, phân bổ lại quĩ đất sản xuất. Thực trạng diện tích có thể khai hoang hiện còn rất ít lại phân tán nhỏ lẻ. Một số nơi bằng phẳng có khả năng khai hoang nhưng lại thiếu nguồn nước để xây dựng công trình thuỷ lợi hoặc nếu làm được thì suất đầu tư tưới cho 1 ha là rất cao. Số hộ nghèo theo tiêu chí mới điều chỉnh còn lớn, do điều kiện sản xuất, thiên tai... nên tiếp tục rơi vào tình trạng tái nghèo và thiếu đất canh tác. Vì vậy, số hộ thiếu đất tăng so với đề án của tỉnh xây dựng ban đầu. Khó khăn lớn nhất là do hầu hết đồng bào dân tộc thiểu số nghèo đều ở vùng cao, vùng sâu, địa hình phức tạp gây trở ngại lớn cho việc đi lại triển khai đo vẽ lập bản đồ thửa đất, hồ sơ, việc nghiệm thu, kiểm tra giám sát công trình…

Nguyên nhân chủ quan khi cơ chế giao cho xã làm chủ đầu tư, hầu hết đội ngũ cán bộ cơ sở cấp xã còn lúng túng trong thực hiện, nhiều cán bộ là chủ đầu tư không nắm vững các nội dung, văn bản, hướng dẫn thực hiện Quyết định 134, do đó cán bộ huyện phải tham gia giúp đỡ, là chủ yếu. Việc cấp phát, thanh toán vốn theo qui định Thông tư 121 của Bộ Tài chính có một số qui định không phù hợp điều kiện thực tế. Theo hướng dẫn của Uỷ ban Dân tộc thì đối với công trình nhỏ lẻ, đầu tư ít có thể thanh toán tiền vật tư bằng hoá đơn thường hoặc giấy biên nhận. Tuy nhiên, còn vướng mắc bởi qui định tài chính hàng hoá từ 50 ngàn đồng trở lên phải có hoá đơn đỏ mới thanh toán được, gây khó khăn cho thanh quyết toán vốn công trình bị chậm...

Văn Trung