Cây quế được trồng ở xã An Lương, huyện Văn Chấn khá sớm. Còn nhớ, cuối những năm 90 của thế kỷ trước, cụ Đặng Văn Thông - người thôn Tặng Chan chặt bán 7 cây quế để mua chiếc xe máy Dream với giá trên 30 triệu đồng.
Hồi ấy, An Lương không có đường nên cả chục người khỏe mạnh phải dùng đòn khiêng chiếc xe đi từ sáng tới chiều mới về tới bản. Câu chuyện như truyền thuyết ấy, đến bây giờ vẫn được người trong làng, ngoài xã kể cho nhau nghe như một động lực thúc đẩy phong trào trồng quế, để đến hôm nay toàn xã có hơn 1.700 ha quế. Núi đồi An Lương sắp phủ kín màu xanh của quế. Trong đó, tập trung nhiều tại các thôn: Sài Lương 1, Sài Lương 2, Sài Lương 3, Khe Chầu…
Theo ông Lộc Văn Đoàn - Phó Chủ tịch UBND xã, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã đề ra mục tiêu đến năm 2025, diện tích quế đạt 2.200 ha. Hiện, giá quế sơ chế đạt gần 100.000/kg; lá quế được thu mua từ 1.500 - 1.600 đồng/kg; thân quế có chu vi từ 30 cm trở lên cũng được thu mua hết, nên diện tích quế sẽ tăng rất nhanh và mục tiêu nghị quyết đề ra không chỉ đạt sớm mà sẽ vượt và An Lương sẽ trở thành "thủ phủ” quế chẳng kém gì những xã: Đại Sơn, Viễn Sơn… ở huyện Văn Yên.
Chúng tôi dành nhiều thời gian ở An Lương để đi về các thôn: Sài Lương 1, Sài Lương 2, để được đắm mình trong tiếng rì rào của dòng Thia xanh mát; ngước nhìn đồi núi thẫm xanh lá quế và thả hồn vào hương quế thơm nồng đúng mùa thu hoạch.
Nghe các cụ kể lại, người Dao, Tày, Mông ở xã An Lương học tập bà con các xã bạn bên Văn Yên đưa cây quế ra vườn, lên rừng từ khá sớm. Tiếc là, đồi núi ở An Lương có độ dốc lớn nên không thuận tiện cho việc trồng, chăm sóc, thu hoạch. Bù lại, khí hậu, chất đất lại cho cây quế nhanh lớn, đặc biệt là tỷ lệ tinh dầu cao nên giá bán luôn cao hơn nhiều vùng quế khác.
Ông Giàng A Khâu ở thôn Tặng Chan cho hay: "Tiếng Mông gọi cây quế là kỷ phì và nó không chỉ là cây thuốc, mà còn là cây xóa đói, giảm nghèo, cây làm giàu của đồng bào mình. Thân, cành, lá, vỏ đều bán được giá cao. Còn gốc, rễ của nó vì khó đào quá, chứ nếu đào được thì người ta cũng thu mua”.
Cán bộ Ngân hàng Chính sách xã hội huyện Văn Chấn giúp vợ chồng anh Giàng A Sáu xếp gọn tiền bán quế trước khi gửi tiết kiệm.
Trở lại với câu chuyện của Giàng A Sáu, có lẽ anh không phải là người có diện tích quế lớn nhất xã An Lương, vì theo cán bộ xã cho biết rất nhiều hộ có tới một vài chục héc - ta. Nhưng Giàng A Sáu có sự khác biệt và cái sự "khác biệt” ấy, chúng tôi được nghe từ chính A Sáu kể lại.
"Khách hàng gửi tiết kiệm có quyền được giữ bí mật; giữ bí mật để đảm bảo an toàn, an ninh. A Sáu có sẵn sàng cởi mở câu chuyện của mình không?”. Nghe chúng tôi đặt câu hỏi, Giàng A Sáu liền bảo: "Không có gì phải bí mật hết! Cả xã đều biết mình vừa bán đồi quế 4 tỷ đồng rồi. Về an toàn, an ninh, tiền mình đã gửi tiết kiệm hết và trong nhà chỉ có mấy cuốn sổ tiết kiệm nên khỏi lo. Xin được chia sẻ câu chuyện của mình để mọi người biết và để cùng nhau có đồi quế tiền tỷ”.
Rồi A Sáu đưa tôi về những năm 90 của thế kỷ trước - cái thời mà cả làng, cả bản đều nói A Sáu là thằng không ra gì. Bố anh cũng nói như thế. Có lẽ, vì anh không chịu lấy vợ ở tuổi mười bốn, mười lăm hay mười sáu như các bạn cùng lứa. Anh thường xuyên bỏ làng, bỏ bản để đi và đã vượt qua nhiều ngọn núi, đến nhiều khu rừng cả trong và ngoài tỉnh. Anh đi để tìm mảnh đất khác vì quê anh không có ruộng, không có đường, không có điện và nguồn nước cũng khá hiếm. Và anh cũng đã tìm được những nơi ưng ý nhưng không thuyết phục được mọi người ra đi. Anh tức lắm. Nhưng về sau anh đã hiểu du canh, du cư là sai.
Không đâu bình yên bằng chính quê hương của mình. Nghĩ được vậy, anh đã yên tâm ở lại và tích cực trồng quế. Năm 27 tuổi, anh lấy vợ rồi tìm đến khe nước làm nhà để ổn định cuộc sống. Không phá rừng thì còn nước. Muốn nước đủ quanh năm thì trồng nhiều rừng. Nghĩ là làm. Để rồi, rừng quế của anh cứ tăng dần, tăng dần, từ quanh nhà, quanh vườn, quế lan lên đồi, lên núi.
Với Giàng A Sáu, cây quế là cây lâu năm, cây càng to càng có giá trị, vì thế phải có giải pháp để lo cái trước mắt. Và giải pháp của Giàng A Sáu chính là 3 năm đầu tiên anh trồng lúa, ngô, khoai, sắn vào nương quế để đỡ phải làm cỏ, hạn chế mưa lũ làm xói mòn đất màu và trồng xen lẫn cây màu còn giúp cây quế vươn cao hơn nhờ kích thích phát triển để tranh chấp ánh sáng và giữ ẩm cho đất. Tiếp đến, anh trồng quế thật mau để bóc tỉa dần… Có ngô, có gạo là đủ cơm cho người, đủ nguồn thức ăn nuôi gà, lợn.
Bài toán lấy ngắn nuôi dài được Giàng A Sáu giải một cách đơn giản như vậy. Tiếc là, anh chưa cho nhiều người trong làng, trong bản học theo và cũng vội bán quế non nên sản lượng thấp, vỏ mỏng, giá rẻ khiến tiền thu về chẳng được nhiều. Niên vụ 2019, Giàng A Sáu bán đồi quế được 3 tỷ đồng và có lẽ đây là món tiền bán quế lớn nhất không chỉ ở An Lương mà cả huyện Văn Chấn.
Anh gửi toàn bộ số tiền đó vào Ngân hàng Chính sách xã hội. Năm vừa rồi, anh rút một phần để xây ngôi nhà lớn. Đầu tháng 6 vừa qua, thương lái năn nỉ mua một đồi quế khác của A Sáu và anh đã đồng ý bán với giá 4 tỷ đồng - phá luôn kỷ lục thu nhập từ bàn tay gieo trồng ở vùng quê Văn Chấn. Toàn bộ số tiền này, anh đem gửi tiết kiệm Ngân hàng Chính sách xã hội huyện Văn Chấn và thiết lập luôn kỷ lục người có số tiền gửi cao nhất ở ngân hàng này trên địa bàn tỉnh Yên Bái.
Thời gian ở An Lương, chúng tôi cảm nhận được ước muốn của đồng bào các dân tộc nơi đây đó là, có đường, có điện. Nếu điện lưới quốc gia về bản thì nhiều nhà sẽ có các phương tiện nghe nhìn, sẽ áp dụng máy móc vào sản xuất, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo sẽ giảm rất nhanh. Có đường, bà con không phải mua vật tư, thiết bị với giá cao, nhất là xi măng, sắt thép, gạch ngói để xây nhà. Đặc biệt, có đường tốt, số xe hơi trong xã sẽ tăng gấp cả chục lần so với hiện nay.
Giàng A Sáu cũng bảo: "Khi có đường tốt, mình cũng sẽ rút một phần tiết kiệm để mua một cái xe ô tô loại sang trọng thỉnh thoảng đưa vợ con đi đây đó nghỉ ngơi”.
Nghe anh nông dân người Mông nói, nhất là bộ dạng hơi lam lũ của anh, khiến chúng tôi nể phục. Dự án đường Nghĩa Lộ - Mậu A đi qua xã An Lương đang tích cực triển khai; công nhân điện lực đang dựng cột, kéo dây để mở rộng khu vực dân cư An Lương được sử dụng điện. Vậy là, ước mong của đồng bào An Lương sẽ sớm trở thành hiện thực, không lâu nữa, người Mông, người Dao, người Tày ở An Lương dùng xe ô tô chở tiền đi gửi tiết kiệm, bán được quế tiền tỷ để xây nhà, mua xe hơi chẳng có gì là khó.
Lê Phiên
