Tại nhà chị Lò Thị Dòm ở bản Phán Thượng, chiếc bể xây chứa nước đã khô cong. Dưới cái ao đã cạn, trước cửa nhà là một cái giếng nước mới đào được khoảng hơn một mét. Chị Dòm cho biết, từ ngày trạm bơm nước sạch bị hỏng, gia đình chị lại phải tiếp tục đi xin nước giếng ở các hộ khác về ăn, còn cái giếng mà gia đình đang đào này thì không thể sử dụng được do nguồn nước bị ô nhiễm, chỉ dùng vào việc tưới rau.

Trạm bơm nước sạch mà chị Dòm  nhắc đến chính là trạm nước sạch nông thôn do Trung tâm Nước sinh hoạt vệ sinh môi trường nông thôn đầu tư xây dựng tại bản Phán Thượng và Phán Hạ nhằm phục vụ nước sạch cho 131 hộ ở 2 thôn bản này. Ngoài đầu tư xây dựng nhà trạm, máy móc, thiết bị, dự án này còn đầu tư đường ống dẫn nước về tới từng hộ gia đình và xây bể chứa cho từng hộ.

Trạm bơm nước sạch này bắt đầu đi vào hoạt động từ tháng 12/2005. Niềm vui nước sạch của các hộ dân trong dự án chưa đầy hai năm thì đến tháng 7/2007 nguồn nước lọc của trạm bơm bắt đầu đục và không sử dụng được nữa. Trạm dừng hoạt động. Đến nay, máy móc bên trong đã có hiện tượng hoen rỉ mạnh.

Theo nhân viên quản lý trạm thì khi nước đục cũng đã dùng phèn để xử lý nhưng bình chứa nước xử lý bằng phèn quá nhỏ, chỉ chứa được 300 lít mà lượng nước bơm liên tục nên khi cho phèn vào chưa kịp xử lý thì đã cấp ra téc nước phân phối cho các hộ gia đình nên nước vẫn đục không thể sử dụng được.

Do ngừng hoạt động trong thời gian dài nên bể chứa nước ngoài suối không được quan tâm. Trải qua mưa lũ, bể bị vỡ nắp, đất cát tràn vào lấp đầy bể. Trong khi đó, từ khi hoạt động, trạm nước sạch đã tiêu tốn một lượng điện khá lớn mà số tiền đặt ra để thu đối với mỗi hộ sử dụng nước sạch tuy không nhiều nhưng vẫn chưa thu được. Vì vậy, hiện nay trạm vẫn nợ 2 triệu đồng tiền điện mà chưa có cách nào để trả. Trước sự cố của trạm bơm nước, xã Nghĩa Lợi - đơn vị được tiếp nhận, sử dụng cũng chỉ biết kiến nghị và chờ đợi.

Ông Hoàng Văn Xiếng - Bí thư Đảng ủy xã Nghĩa Lợi cho biết: "Xã cũng không biết chính xác công trình trị giá bao nhiêu? Sau khi ký biên bản bàn giao, xã chưa được nhận và giữ biên bản. Vì vậy, xã chỉ biết phân công nhân viên trực, quản lý và sử dụng. Qua đi khảo sát công trình, ước tính công trình trị giá từ 500 triệu trở lên". Một công trình với khoản đầu tư không nhỏ đang bị bỏ đó chưa biết khi nào mới hoạt động trở lại đuợc.

Trong khi đó, 131 hộ dân ở Phán Thượng và Phán Hạ lại đi xin nước ăn hoặc quay lại sử dụng nước từ những giếng nhiễm lưu huỳnh, sắt. Nhà có điều kiện thì làm bể lọc, có hộ lọc tạm bằng thùng, bằng xô. Như "bể lọc" của gia đình Trưởng bản Phán Thượng - Sầm Văn Ngân là một chiếc xô nhựa đựng cát. Nhiều nhà xin nước ăn thì thường chỉ dùng vào nấu nướng, còn các sinh hoạt khác thì thường ra suối.

Trước thực tế này, xã Nghĩa Lợi cũng đã đẩy mạnh chương trình nước sạch như hỗ trợ làm giếng từ chương trình 134. Trong đợt 1, xã đã triển khai và làm  xong 194 giếng, đợt 2 tiếp tục làm 50 giếng nhưng do thiếu xi măng nên chậm tiến độ. Mặc dù được sử dụng nước giếng nhờ chương trình 134 nhưng bà Lường Thị Lo ở bản Sang Đốm cho biết gia đình bà ở gần suối nên mùa mưa lũ giếng bị ngập, ô nhiễm không ăn được, mùa khô thì ít nước.

Nghĩa Lợi có 5 thôn bản với 350 hộ dân nằm dọc theo suối Thia và suối Nung. Việc nhiều giếng của các hộ này ngập và ô nhiễm vào mùa mưa lũ là không tránh khỏi. Ngoài ra, trong tổng số giếng của toàn xã có nhiều giếng bị nhiễm lưu huỳnh nặng. Mặc dù là làm giếng nước sạch nhưng cũng chưa có một sự kiểm nghiệm nào để biết được nguồn nước giếng ở đây có đảm bảo vệ sinh không? Mới đây, xã Nghĩa Lợi đã được triển khai thực hiện dự án nước sạch của Nhà máy nước Nghĩa Lộ với 165 hộ dân được sử dụng ở bản Nà Làng và bản Xa.

Vui mừng vì được sử dụng nước sạch và rất thuận lợi vì nước về đến từng gia đình, nhưng do kinh tế nhiều hộ còn khó khăn và quan niệm sử dụng nước sạch còn hạn chế và mới chỉ sử dụng nước sạch vào ăn uống, còn tắm giặt vẫn tranh thủ sử dụng nước suối, nên khối lượng nước sử dụng ít. Trong khi đó Nhà máy nước Nghĩa Lộ đang triển khai qui định mỗi hộ phải sử dụng từ 4m³ nước/tháng trở lên. Do vậy, các hộ còn nhiều lăn tăn trong việc sử dụng nước máy.

Theo Chủ tịch UBND xã Nghĩa Lợi, thì mới chỉ có 20% số dân được sử dụng nước sạch của nhà máy cấp thoát nước Nghĩa Lộ, còn lại là sử dụng nước giếng chưa qua kiểm nghiệm, trong đó có tới 40% giếng bị ngập vào mùa mưa lũ. Khoảng 20% dân số được sử dụng nước sạch là quá thấp, việc sử dụng nước không đảm bảo vệ sinh ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống, sức khoẻ của người dân. Điều đó lý giải cho một thực tế là trên địa bàn xã Nghĩa Lợi số người mắc bệnh đau mắt hột, các bệnh về da, đường tiêu hoá cao hơn so với các xã phường khác trên địa bàn.

Tiếp tục được sử dụng nước sạch từ những công trình đã được đầu tư để không lãng phí, hay được tạo điều kiện đầu tư để sử dụng nước máy cũng như xây dựng bể lọc đúng qui định, là những mong muốn của người dân Nghĩa Lợi. 

Huyền My