Vì có sự lạ ấy, tôi cất buổi, phóng xe xuống thôn Bình Sơn, xã Văn Tiến, huyện Trấn Yên. Căn nhà xây tựa lưng vào núi, rợp bóng cây xanh. Trước nhà là vườn cây ăn quả, hầu hết là chanh. Sân nhà đặt những chậu cây cảnh, những đõ ong, chứng tỏ một người chủ chịu khó, năng động, yêu thiên nhiên. Đó là nơi ở, nơi làm giàu của gia đình anh Phạm Thế Cầu. Biết tôi muốn tìm hiểu việc trồng chanh, kinh doanh chanh, anh vui vẻ:

-Trước khi nói chuyện, em mời bác đi thăm vườn cho rõ người thực việc thực.

Theo anh Phạm Thế Cầu vào vườn chanh mà tôi xuýt xoa. Cả một vùng cây chanh rộng, kéo dài qua bên kia đường vào nhà, xanh tốt. Quanh tôi, những cây chanh trĩu quả, cành uốn cong vì nặng, phải có cây chống. Trên cành thì quả to bằng vốc tay, còn tiếp lứa quả bằng đầu ngón tay, lứa quả mới bằng đầu nan hoa xe đạp, vẫn còn lứa hoa đang ra tiếp. Nhìn quả chanh to, mọng nước, tôi nâng, vừa nặng, vừa cỡ đầy bàn tay. Anh Cầu cho biết:

-Quả cỡ này, cứ mười quả là một kilôgam, hái năm cây là được một tạ. Ở đây, em chỉ bán chanh theo tấn chứ không bán theo quả...

Anh cho biết, cứ mấy ngày, lại có người đưa xe ô tô từ Cát Lem lên mua. Người của họ tự hái quả, tự đưa xếp lên xe. Mình chỉ xem mặt cân, nhận tiền. Bà con trong thôn, tiện thể cũng đưa chanh đến cân. Khách mua chanh, đưa về Cát Lem, chọn lọc. Quả đẹp thì xếp vào hộp giấy, đưa sang Trung Quốc còn lại thì đưa về Hà Nội, tiêu thụ nội địa.

Ngoài bán quả, anh Cầu còn bán cành chanh giống, bán cả cây chanh đang sai quả, bán cây trồng vào chậu, làm cây cảnh. Giống cây anh Phạm Thế Cầu trồng là giống chanh Thiên thời. Giống này, cả lá, quả dùng làm gia vị đều thơm ngon như chanh thông thường mọi nhà vẫn trồng, nhưng có ưu điểm: cây quanh năm ra hoa, phần lớn là có quả trái vụ, nên bán được giá gấp đôi chanh chính vụ mà tiêu thụ mạnh. Chanh Thiên thời còn có sức đề kháng sâu bệnh cao, có sức sống khỏe, có thể trồng ngoài đất, trồng trong chậu, để trên nhà tầng vẫn xanh tốt, ra hoa quả.

Trở lại nhà, ngồi uống nước, anh Cầu lấy từ cặp ra từng tập giấy tờ, làm tôi gặp bất ngờ mới. Trong tay anh có nhiều bản hợp đồng mua cây chanh giống. Nào hợp đồng với dự án hỗ trợ sản xuất nông nghiệp của tổ chức cứu trợ trẻ em Nhật Bản (SCJ), ký tháng 5 năm 2007, mua 280 cây, trị giá 5 triệu 6 trăm nghìn đồng, để cung cấp cho các xã Lương Thịnh, Hưng Khánh (Trấn Yên). Tháng 6 năm 2007, Công ty CAVICO Thảo Nguyên hợp đồng mua 500 cành giống trị giá 10 triệu đồng. Sau đó, những tổ chức này còn ký tiếp hợp đồng mấy lần.

-Đến giờ gia đình đã có thu nhập bao nhiêu?

Trước khi chia tay, tôi hỏi anh Phạm Thế Cầu. Anh thận trọng nhẩm tính từng khoản lớn, nói chắc chắn:

-Cũng vào khoảng trăm triệu bác ạ. Đây là tổng thu nhập, tính cả chè, cá ở ao, nhưng chanh là chính. Nếu trừ chi phí công làm, tiền mua phân bón, còn lãi khoảng sáu mươi triệu.

Sáu mươi triệu đồng, số tiền không nhỏ, nhất là với hộ nông dân ở nơi đất  nghèo. Ở Yên Bái, nếu có điều kiện, chắc là còn gặp bao người, với bao cây, bao con vật nuôi khác, các cách làm ăn khác. Nghĩ về những người như thế, tôi thấy một tương lai không xa, Yên Bái không còn là tỉnh miền núi chỉ có nghèo nàn, lạc hậu.      

Trần Cao Đàm